Komende jaren worden estuaria wereldwijd waarschijnlijk zouter

Zout en zoet water zijn voortdurend met elkaar in competitie in estuaria, de overgangen tussen rivier en zee. Maar door klimaatverandering is het zoute water aan de winnende hand. Nieuw onderzoek van het Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Utrecht in samenwerking met Deltares laat zien dat zoutintrusie – het binnendringen van zout zeewater in rivieren – wereldwijd toeneemt. De onderzoekers analyseerden achttien estuaria over de hele wereld en ontdekten dat in 89% van de gevallen de zoutgrens verder landinwaarts schuift, door de gecombineerde effecten van zeespiegelstijging en afnemende rivierafvoer, met name tijdens het zomerseizoen. Vooral gebieden met veel droogte en lage rivierstanden zullen de komende decennia steeds zouter worden.

Al in de 10e eeuw begonnen de eerste Nederlandse boeren met ontwateren – water wegpompen om het grondwaterpeil te verlagen. Zo maakten ze het drassige landschap geschikt voor landbouw. Toen de bodem door hun ingrepen begon te zakken, legden de Nederlanders dijken aan om het land te beschermen tegen de zee, en ook om zoet water op te slaan ten behoeve van landbouw en drinkwatervoorziening.

De omstandigheden zijn echter aan het veranderen, zo stelt fysisch oceanograaf Huib de Swart. “Tijdens droge periodes, wanneer rivieren minder water afvoeren, kan zout water dieper het land binnendringen.” Dat is geen lokaal probleem: zoutindringing in rivieren vormt een bedreiging voor de beschikbaarheid van zoet water in kustgebieden wereldwijd – een probleem dat naar verwachting groter zal worden door klimaatverandering.

Steeds meer zout water

In deze studie hebben de onderzoekers de veranderingen in zoutindringing geanalyseerd voor achttien riviersystemen wereldwijd. Ze gebruikten klimaatsimulaties om toekomstige rivierafvoeren en relatieve zeespiegelstijging te voorspellen, en op basis daarvan maakten ze voorspellingen van de zoutindringing tot het einde van deze eeuw.

"Dit is de eerste studie die op wereldschaal de gecombineerde effecten van veranderende rivierafvoer en zeespiegelstijging op zoutindringing onderzoekt," zegt klimaatfysicus en projectleider Henk Dijkstra. Samen met collega Huib de Swart begeleidde hij hoofdauteur Jiyong Lee tijdens zijn postdoconderzoek.

Rivierafvoer en zeespiegelstijging

In de komende decennia vormt een afname van de rivierafvoer de grootste klimaatgerelateerde bedreiging voor de beschikbaarheid van zoet water. Maar uit de studie blijkt dat ook dat, tegen het einde van deze eeuw, de bijdrage van zeespiegelstijging aan de toename van zoutindringing ongeveer twee keer zo groot is als die van de afnemende rivierafvoer. De kans op extreme zoutindringing – die nu slechts eens in de honderd jaar voorkomt – neemt toe met wel vijfentwintig procent.

Dit is de eerste studie die wereldwijd in kaart brengt hoe zeespiegelstijging en afnemende rivierafvoer samen invloed hebben op zoutindringing

Rijn-Maasdelta

Ook Nederland zal de gevolgen van toenemende zoutindringing merken. Niet alleen zal zout water verder de rivieren binnendringen, maar er wordt ook verwacht dat meer kwelwater – zout grondwater dat onder dijken doorstroomt – de bodem steeds zouter maakt. Dit kan op termijn grote gevolgen hebben voor de landbouw en natuur in West-Nederland. Bepaalde gewassen zullen minder goed groeien en bossen kunnen zich moeilijker handhaven in een zoutere omgeving.

De Swart waarschuwt dat we in Nederland alert moeten zijn op deze ontwikkelingen, en vertelt dat gebieden die nu nog weinig last hebben van zout water in de toekomst problemen kunnen ondervinden. “Op dit moment dringt zout water in extreme situaties tot ongeveer 35 kilometer landinwaarts door. Eens in de tien jaar komt het zoute water tot veertig kilometer landinwaarts, maar uit de modelvoorspellingen blijkt dat dit laatste in de toekomst vaker zal gebeuren, mogelijk zelfs jaarlijks”, zegt hij. “Over een eeuw zal de gemiddelde zoutindringing naar verwachting tien tot vijftien kilometer verder landinwaarts liggen dan nu het geval is.”

Aanpassen

Nederland zal zich moeten aanpassen om de gevolgen te beperken, onderstreept De Swart. Drinkwatervoorzieningen zullen beter moeten worden beheerd door bijvoorbeeld water op te slaan in natte maanden en door grijs water – zoals regenwater – te gebruiken voor toepassingen als toiletspoeling en tuinirrigatie. De landbouw zal mogelijk moeten overschakelen op gewassen die beter tegen zout kunnen. Bedrijven die grote hoeveelheden zoet water verbruiken, zoals de papierindustrie, zullen zich moeten afvragen of hun huidige werkwijze houdbaar blijft. “We zullen in de toekomst moeten leren dat we niet overal zoet water onbeperkt kunnen gebruiken zoals we nu gewend zijn”, aldus De Swart.

We moeten leren dat we zoet water niet onbeperkt kunnen blijven gebruiken