De Rijn en Europese veiligheid in de lange negentiende eeuw

Terwijl velen de oorsprong van het Verenigde Europa als vredes- en welvaartsproject in de jaren vijftig van de twintigste eeuw plaatsen, laat The Rhine and European Security in the Long Nineteenth Century. Making Lifelines from Frontlines, het nieuwe boek van Joep Schenk (Geschiedenis en Kunstgeschiedenis), zien dat de basis van dit project al veel eerder werd gelegd, namelijk op 2 februari 1815.

Rivierpolitiek

Op die dag, deze week 206 jaar geleden, kwamen afgevaardigden van de vier grootmachten Frankrijk, Pruisen, het Verenigd Koninkrijk en Oostenrijk voor het eerst tijdens het Congres van Wenen samen om te onderhandelen over de invoering van het principe van de vrije vaart op de Rijn. In 1815 beschouwden de Europese machten internationale rivierpolitiek onmisbaar voor het commerciële welzijn en de toekomstige veiligheid van het aan stukken geblazen continent. 

Het overleg resulteerde in een uitgebreide lijst aan voorwaarden die integraal werd opgenomen in de Weense slotakte. Maar belangrijker nog was de oprichten van de Centrale Commissie voor de Rijnvaart direct daaropvolgend, bestaande uit afgevaardigden van de zeven oeverstaten. De eerste (en nog altijd bestaande) Internationale Organisatie van de moderne geschiedenis zou zich toeleggen op de bescherming van het principe van de vrije vaart op de Rijn.

Het boek onderzoekt hoe de meest fundamentele verandering in de geschiedenis van het internationale rivierbeheer voortkwam uit Europese veiligheidsoverwegingen.

Europese veiligheidsoverwegingen

The Rhine and European Security in the Long Nineteenth Century. Making Lifelines from Frontlines onderzoekt hoe de meest fundamentele verandering in de geschiedenis van het internationale rivierbeheer voortkwam uit Europese veiligheidsoverwegingen. Daarnaast laat het zien hoe de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR) functioneerde als een voortdurend experiment in het verzoenen van nationale en gemeenschappelijke belangen dat sterk bijdroeg aan de Europese welvaartsontwikkeling in de loop van de lange negentiende eeuw. Het boek toont aan dat opvattingen en praktijken van veiligheid in de negentiende eeuw net zomin als in de tweede helft van de twintigste eeuw begrepen kunnen worden zonder rekening te houden met welvaartsoverwegingen en welvaartsbeleid.

De studie, die deel uitmaakte van het ERC-project Securing Europe, fighting its enemies van Beatrice de Graaf, maakte gebruik van archieven in Groot-Brittannië, Duitsland en Nederland, evenals de recent geopende CCR-archieven in Frankrijk. Het onderzoek beperkte zich daarbij niet tot de usual suspects zoals staatslieden en hoge diplomaten, maar zoomde ook in op minder voor de hand liggende actoren zoals experts, radicalen, ondernemers en de afgevaardigden in de CCR zelf.

Joep Schenk is docent bij de sectie Geschiedenis van de Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Utrecht. Hij werkte als post-doc binnen het ERC-project Securing Europe, fighting its enemies van Beatrice de Graaf. Momenteel doet hij onderzoek naar internationale milieusamenwerking in historisch perspectief.

• Titel: The Rhine and European Security in the Long Nineteenth Century. Making Lifelines from Frontlines
• Auteur: Joep Schenk
• Uitgever: Routledge
• ISBN: 9780367345761