Interview: Wetenschap met en voor de samenleving

Een droom kwam uit voor Erik van Sebille toen hij eind 2021 hoogleraar Oceanografie en Public Engagement werd: niet alleen kan hij nu onderzoeken hoe wetenschapscommunicatie werkt, ook mocht hij eindelijk meedoen aan Meet the Professor. Hoe belangrijk is het om een hoogleraar Public Engagement te hebben en waar gaat hij zich dit jaar op richten? We vroegen Erik de (nieuwe) toga van het lijf.

Allereerst, Meet the Professor. Hoe heb je dat beleefd?

“Ik was ontzettend blij dat ik letterlijk en figuurlijk een podium kreeg tijdens de opening. Het was eigenlijk een mini public engagement-oratie. Collega’s die het niet wisten, weten nu: er is een professor Public Engagement. Voor groep 6 van een basisschool uit Kanaleneiland nam ik plastic mee dat jaren in de oceaan had gedreven. Dat vonden ze heel interessant, ze gingen er zelfs aan ruiken. Onderzoekend leren deden ze dus vanzelf al!”

Tijdens Meet the Professor fietsen hoogleraren van de Universiteit Utrecht naar basisscholen om kennis te maken met de leerlingen en al hun vragen te beantwoorden. Vooraf ontvangen de klassen hints om zich goed voor te bereiden. | Foto: Anna van Kooij

Hoe combineer je beide rollen, die van hoogleraar Oceanografie én hoogleraar Public Engagement?

“Ik ben vier dagen per week bezig met oceanografie en één dag per week de nieuwe groepsleider van Public Engagement and Science Education. De truc is om die twee in balans te krijgen, dus te zorgen dat wat ik doe bij het departement Natuurkunde ook werkt voor public engagement en andersom. Mijn opdracht is om het onderzoek rondom public engagement neer te zetten.”

Zijn er dingen die je nu wél kan doen nu je de aanstelling van professor Public Engagement hebt?

“Ik ben nu vijf maanden bezig en heb mezelf tot mijn oratie (16 mei 2023) gegeven om duidelijk te krijgen wat de onderzoeksopdracht is. Ik wil kijken naar de rol van wetenschappers in het publieke klimaatdebat. Welke rol moeten ze aannemen? Wat is de meerwaarde van wetenschappers? Hoe houden we het vertrouwen van de maatschappij?

Daarbij vind ik het heel leuk om een nieuwe groep op te zetten. Een promovendus en een postdoc, Aike Vonk en Frances Wijnen, doen onderzoek naar meten van impact en naar de effectiviteit van public engagement, onder meer door persberichten te analyseren. Ze kijken naar narratieven: wat is de framing die wetenschappers gebruiken als ze een persbericht schrijven over klimaatverandering in de oceaan versus de plastic soep? Leren ze van elkaar? Door mijn benoeming kan ik hier nu over nadenken: hoe werkt wetenschap?”


Je hebt ook een medewerker van de facultaire afdeling Communicatie bij je onderzoeksgroep gehaald. Wat is de meerwaarde daarvan?

“Nieske Vergunst heeft zoveel ervaring, ze kan heel snel schakelen en heeft een enorm netwerk. We willen gaan experimenteren: hoeveel moeite kost het om een bepaalde boodschap bij een bepaalde doelgroep te laten landen? Ik ben vooral op zoek naar wanneer iets effectief is. Wanneer maak je de meeste impact? Sommigen vinden dat het doel van public engagement over duurzaamheid gedragsverandering moet zijn maar ik ben al blij met meer scientific literacy, oftewel wetenschapswijsheid.

Wetenschapscommunicatie gaat niet over het overbrengen van feiten, dat zagen we ook in de covidcrisis, maar over het besef hoe wetenschap werkt. Hoe kun je ervoor zorgen dat die wetenschapswijsheid doorwerkt? Dat is wat Nieske gaat doen. Ik geloof er heel erg in dat de grenzen tussen ondersteunend personeel en wetenschappelijk personeel minder hard moeten worden. We kunnen juist van elkaar leren. Over een jaar gaan we met dit samenwerkingsmodel de boer op. Een goed voorbeeld zal de andere faculteiten hopelijk enthousiasmeren.”

Wetenschapscommunicatie gaat niet over het overbrengen van feiten, maar over het besef hoe wetenschap werkt.

Met een groep fellows – collega’s die bezig zijn met public engagement als onderdeel van open wetenschap – heb je een paper geschreven. Wat is jullie boodschap?

“Een belangrijke boodschap is dat we niet verder komen met public engagement als die taken niet worden erkend en gewaardeerd als onderdeel van ons academische werk. Als het liefdewerk oud papier blijft, kan het niet geprofessionaliseerd worden en weet je niet hoe effectief het is. Wetenschap is met en voor de samenleving. Dan moeten we dat ook zo effectief mogelijk doen. Ook de graduate schools kunnen hier een rol in spelen volgens mij. Alle promovendi hebben een onderwijstaak. Waarom zou public engagement daar geen onderdeel van zijn? Zo proberen we om de vrijwilligers van de KlimaatHelpdesk, veelal promovendi, daar net zo voor te waarderen als voor hun onderwijstaken.”
 

Je bent een groot voorstander van jonge onderzoekers trainen om hun verhaal naar buiten te brengen. Waar komt dat vandaan?

“Zelf kreeg ik mijn allereerste mediatraining in Australië, als klimaatwetenschapper. Daar hebben ze toen heel bewust twintig jonge onderzoekers heel veel mediatraining gegeven om een diverse groep mensen hetzelfde verhaal te laten vertellen, op dezelfde manier met dezelfde termen. Daardoor wordt het verhaal veel sterker en dus effectiever. In Utrecht doen we dat ook, bijvoorbeeld met een programma als Breaking Science. Ik zit vaak in de jury van de voorrondes en dat is eigenlijk nog leuker dan de finale; je kunt ze aanmoedigen en ziet ze groeien. Deze zomer doen we een soortgelijk programma in de Botanische Tuinen, waarbij we jonge onderzoekers letterlijk op een zeepkist zetten.

Bij Breaking Science zijn de voorrondes nog leuker dan de finale, je ziet de deelnemers groeien.

Het is denk ik goed om te zeggen dat we in Nederland echt wel voorlopers zijn. Niet alleen in Utrecht maar ook bij andere universiteiten denken mensen hier op een academisch niveau over na: wat is nou de rol van de wetenschap in de samenleving? Hoe kun je dat efficiënt, effectief en eerlijk maken? In Open Science en Erkennen & Waarderen lopen we ook voorop. Daar mogen we best trots op zijn."

In Beeld

Dit artikel staat ook in de tweede editie van het magazine In Beeld, vol met inspirerende columns, achtergrondverhalen en ervaringen van onderzoekers en ondersteunend medewerkers. 

Bekijk het magazine

Tips van Erik


Leestip:

Preprint Public Engagement paper van de Public Engagement fellows

Kijktip:

Inspiratiesessie PCNI op YouTube, tussen 8:08 en 13:15