Wat zijn organoïden?

Organoïden zijn een soort 'mini-organen'. Sommige organoïden worden al in de kliniek en voor het testen van medicijnen toegepast, terwijl voor andere soorten organoïden de toepassingen nog in de kinderschoenen staan. Ze kunnen uit zowel mensen als dieren gemaakt worden.

Om een organoïde te maken haalt een onderzoeker stamcellen uit een orgaan. Door die speciaal te behandelen ontstaat een klompje stamcellen en gespecialiseerde cellen van een bepaald orgaan. Het bijzondere is dat deze mini-orgaantjes deels lijken op het orgaan waar ze uit komen, en ook een aantal functies van dat orgaan hebben. Dat biedt heel veel mogelijkheden.

Afbeelding met overzicht van organen waarvan organoïden worden gemaakt — Organoïden kunnen van veel verschillende organen worden gemaakt. Gemaakt in BioRender door Vivian Lehmann met inspiratie van het artikel van J. Kim.

Lijkt de vorm van organoïden op die van organen?

Organoïden komen letterlijk in allerlei vormen en maten voor: Ze kunnen hol of juist gevuld zijn, glad of met uitstulpingen of haartjes, groot of klein. De grootte van een organoïde ligt tussen een derde van een zoutkorrel en een kopspeld.

Een organoïde hoeft niet te lijken op het orgaan waaruit de cellen oorspronkelijk zijn gehaald, maar bij sommige is dat wel het geval. Zo lijken hersenorganoïden op bepaalde structuren van de hersenen. Ook de vorm van darmorganoïden lijkt op die van de darm: ze hebben net als een ‘echte’ darm instulpingen en uitstulpingen. Leverorganoïden lijken daarentegen weer niet op de vorm van de lever.

Op de foto: Leverorganoïden zien er onder de microscoop uit als balletjes of zeepbelletjes (links), maar de rand bestaat uit cellen. Net als bij een voetbal waarbij stukken leer aan elkaar gehecht een bal vormen, vormen de cellen een hol balletje. Je kunt cellen in de organoïden kleuren, waardoor je kan zien dat het een hol balletje is (rechts).

Een organoïde is niet hetzelfde als een mini-orgaan

Een organoïde wordt vaak een mini-orgaan genoemd – en ook op deze site staat het hier en daar omdat het lekker klinkt en ook in de media als term gebruikt wordt. Maar het klopt niet helemaal. Een organoïde is namelijk niet het gehele orgaan in een mini-uitvoering, maar een zeer vereenvoudigde versie van het orgaan. Een organoïde kan daarom niet alle taken doen die het gehele orgaan uitvoert. Voorbeeld: een baarmoederslijmvliesorganoïde kan wel worden gebruikt om de aanmaak van slijm onder de invloed van verschillende hormonen te bekijken, maar er kan geen embryo in groeien.

Ook interessant:

Verdiepend artikel: Ik en mijn organoïde: een stap dichter bij behandelingen op maat
Filmpje van het Hubrecht Institute: Wat zijn organoïden?
Verdiepend college van Hans Clevers (de 'vader' van de organoïde) in het Engels

Lees ook:

Waar kun je organoïden voor gebruiken?
Hoe maak je een organoïde?
Kan regeneratieve geneeskunde helpen bij verminderde nierfunctie?

Verder lezen over regeneratieve geneeskunde

Hoe werkt regeneratieve geneeskunde? Bij regeneratieve geneeskunde gebruiken we natuurlijke processen om het lichaam te helpen herstellen na schade.
Waarom is regeneratieve geneeskunde belangrijk? Regeneratieve geneeskunde is belangrijk omdat het kan helpen met het herstellen van ons lichaam na schade door ziekte of letsel.
Wat is bioprinten/biofabricatie? Biofabricatie houdt zich bezig met het (na)maken van biologische weefsels die zouden kunnen functioneren in het menselijk lichaam.
Wat is het verschil tussen regeneratieve en 'gewone' geneeskunde? Regeneratieve geneeskunde helpt om het lichaam te herstellen en daarmee dus ook het onderliggende probleem op te lossen.
Wat kun je met regeneratieve geneeskunde? Regeneratieve geneeskunde onderzoekt en gebruikt het zelf herstellend vermogen van het lichaam voor nieuwe therapieën.
Wat zijn organoïden? Een organoïde is een soort mini-orgaan. Ze lijken (deels) op het orgaan waar ze uit gemaakt zijn. Dit biedt veel mogelijkheden voor onderzoek en behandeling.
Wat zijn stamcellen? Stamcellen zijn speciale cellen die erg belangrijk zijn voor regeneratieve geneeskunde. Ze zijn belangrijk voor herstel omdat stamcellen nieuwe cellen kunnen maken.
Wat zijn slimme biomaterialen (en wat kun je ermee)? Slimme biomaterialen worden waarschijnlijk steeds belangrijker bij de ontwikkeling van nieuwe medische behandelingen en technologieën. Maar wat kun je ermee?
Wat zijn Organen-op-Chips en wat kun je ermee? Wetenschappers bouwen voortvarend aan Organen-op-Chips (Organ-on-Chip modellen, afgekort OoC), maar wat zijn het eigenlijk en waar worden ze voor gebruikt?
Wat is gentherapie? Sommige ziekten worden veroorzaakt door een foutje in iemands genen. Gentherapie kan zo'n fout in het DNA aanpassen. Maar wat is gentherapie en hoe werkt het?