De klimaatreligie die Fresco hekelt is gebouwd op de schouders van de wetenschap
Louise Fresco vergeleek klimaatactivisten met religieuze fanatici. Maar is haar beroep op rationaliteit niet zelf een vorm van religie, vraagt Timothy Stacey.
In de aanloop naar de bekendmaking van de transitieplannen van minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) schreef wetenschapper Louise Fresco in haar column in NRC dat 'klimaat' in sommige kringen een religie is geworden. Compleet met zondaars, doemdenkers en evangelisten. Verwijzend naar Karl Marx stelt ze dat de nieuwe klimaatreligie geen opium is, maar cocaïne. Mensen worden "high en hyperactief", en daardoor zou de nuance in het klimaatdebat verloren gaan. Sterker nog: het zou leiden tot "escalatie". Ze roept daarom op tot redelijkheid.
Met haar betoog sluit Fresco aan in een lange rij denkers en politici die zichzelf positioneren als de hoeders van de ratio. Politiek zou alleen over rationaliteit moeten gaan. "Wanneer maatschappelijke problemen te groot lijken, zoeken burgers hun heil in mythes", maar "de staat is het enige platform waar tegenstrijdigheden kunnen worden opgelost", aldus Fresco die staatsrechtsgeleerde Guus Belinfante citeert.
In de ban van religie
Het is ironisch dat de manier waarop Fresco redeneert veel overlap heeft met religie. Zo zijn degenen die zichzelf als vrij van religie beschouwen, meestal degenen zijn die het meest in de ban zijn van religieuze repertoires: mythen, rituelen, magie en tradities. Het idee vrij te zijn van religie gaat bijvoorbeeld bijna altijd gepaard met een mythe van geweld door religieuze of ideologische fanatiekelingen. Zo haalt Fresco de Amsterdamse studentenprotesten van eind jaren zestig aan, waarbij studenten het Maagdenhuis bezetten om hun eis kracht bij te zetten. Volgens Fresco het voorbeeld van de strijd van een man van de redelijkheid tegenover het ongeduld van de harde activisten.
Misschien nog dieper geworteld is Fresco’s kennelijke verlangen om de wereld te laten zoals hij is. Wat is precies het heden dat zij zo waardeert? En wat is de toekomst die ze vreest? Het enige wat zij benadrukt is de welvaart van het democratisch kapitalisme en de onvermijdelijkheid van het consumentisme. Aangezien Fresco zo geïnteresseerd is in Marx’ opvattingen over religie, is het goed om te bedenken dat Marx, en vele schrijvers sindsdien, het kapitalisme hebben vergeleken met religie: de mythe dat hard werken loont; rituelen van consumptie; de magische kwaliteit van handelswaar.
IPCC waarschuwt
De tweede ironie van Fresco’s oproep tot rationaliteit is dat de klimaatreligie die zij hekelt, niet is gebouwd op de schouders van profeten, maar op de rationele, wetenschappelijke procedures die zij zo prijst. Het zijn niet de straatpredikers, maar instanties als het IPCC die grimmige waarschuwingen uiten over de ingrijpende veranderingen die we moeten ondergaan – instanties waarvan de rapporten niet alleen worden samengesteld door internationale wetenschappelijke panels, maar regel voor regel worden goedgekeurd door politici.
Dit opiniestuk van Timothy Stacey is op 19 april 2023 gepubliceerd als Klimaatblog van NRC. Timothy Stacey doet aan de Universiteit Utrecht onderzoek naar ‘religieuze repertoires’ die samenhangen met sociale en ecologische veranderingen.
Wetenschappers van de Universiteit Utrecht schrijven regelmatig over hun onderzoek in de klimaatblog van de NRC. Zij werken samen in het strategische thema Pathways to Sustainability.