Blog: Nederland op slot - de impact van de coronacrisis op asielzoekers, vluchtelingen en ongedocumenteerde migranten in Amsterdam
Deel 1 - door Mieke Kox en Ilse van Liempt
Het leven van asielzoekers is tijdens de huidige coronacrisis tot stilstand gekomen. Nieuwe asielzoekers konden geen asiel aanvragen en lopende asielprocedures zijn – behoudens een proef met horen op afstand - tijdelijk stilgelegd. Wat betekent deze onzekerheid voor mensen die al aan het wachten waren?
Erkende asielzoekers en andere statushouders zien hun taalcoaches nu – indien mogelijk – online, maar de groep met werk wordt relatief zwaar door de crisis geraakt nu zij veelal op tijdelijke of flexibele contracten en in de horeca werkten. Wat voor invloed heeft de crisis op hen? Uitgeprocedeerde asielzoekers en andere migranten zonder verblijfsrecht staan - ondanks alle adviezen om thuis te blijven - overdag op straat. De gemeente biedt hen op aanraden van de GGD alleen nachtopvang. Hoe komen zij de dag door?
Het is tijdens deze crisis al vaker gezegd dat de meest kwetsbare mensen de hardste klappen te verduren krijgen. Dit geldt ook voor nieuwkomers. In een drieluik bespreken we op basis van lopend onderzoek aan de Universiteit Utrecht onder jonge vluchtelingen de impact van de coronacrisis op deze drie groepen nieuwkomers en laten we zien hoe informele initiatieven – soms onder protest – gaten in het asielbeleid vullen die de overheid laat vallen. Vandaag starten we met de impact van de coronacrisis op asielzoekers.
Nieuwe asielzoekers, een gevaar voor de volksgezondheid?
Asielzoekers die momenteel het land via Schiphol bereiken worden waar mogelijk direct naar hun herkomstland teruggestuurd. Zij worden gezien als gevaar voor de volksgezondheid. In het begin van de crisis, is een beperkt aantal asielzoekers wel toegelaten tot Nederland en overgebracht naar het Justitieel Complex Schiphol. Hier zijn verschillende gedetineerden besmet met het coronavirus, iets dat tot veel onrust op de betreffende afdelingen leidt. De asielzoekers zijn hier gehoord en hebben twee weken in quarantaine verblijven. Vervolgens zijn zij overgeplaatst naar een asielzoekerscentrum elders in Nederland. Op dit moment verblijven er geen asielzoekers in dit centrum meer.
Asielzoekers die zich bij het aanmeldcentrum in Ter Apel melden kunnen daar sinds 16 maart niet meer terecht. In de eerste dagen was er niets voor hen geregeld, maar inmiddels krijgen zij – nadat er vingerafdrukken genomen zijn, de gezondheid gecontroleerd is en documenten ingenomen zijn – opvang in de Willem Lodewijk van Nassaukazerne in Zoutkamp, Groningen. Hier brengen zij de tijd veelal wachtend door alvorens zij daadwerkelijk hun procedure kunnen starten en zekerheid krijgen. Zij mogen het terrein niet verlaten. Advocaten, sociaal werkers en vrijwilligers krijgen geen toegang tot deze locatie omdat zij een gevaar voor de gezondheid zouden vormen. Zij maken zich echter zorgen over de omstandigheden op deze locatie die niet door het COA maar door het ministerie van Veiligheid en Justitie wordt gerund. Zij vragen zich af waarom deze mensen niet daadwerkelijk asiel kunnen vragen nu er al zoveel gegevens van hen bekend zijn.
Dublin-claimanten dubbel geraakt
Het momenteel niet kunnen starten van een asielprocedure raakt niet alleen recent gearriveerden, ook een groep ongedocumenteerden in de informele Amsterdamse dagopvang hebben hier grote last van. Een deel van de jonge Eritreeërs uit deze groep heeft een verlopen Dublin-claim. Dit wil zeggen dat een ander Europees land – vaak Italië of Zwitserland – verantwoordelijk is voor hun asielprocedure. Nederland heeft deze landen verzocht deze Dublinclaimanten terug te nemen, maar de betreffende landen hebben hier niet binnen anderhalf jaar op gereageerd. Daardoor is de claim komen te vervallen en kunnen de betreffende asielzoekers alsnog asiel in Nederland vragen. De groep Dublin-claimanten die op het punt stond om naar Ter Apel te gaan vanwege het verlopen van die claims moet nu nog een keer wachten voordat ze hun asielaanvraag in Nederland in kunnen dienen. Ze zijn dubbel geraakt en het leven van deze jongeren staat hierdoor nog langer stil.
Een medewerker van een stichting die zich inzet voor Eritreeërs in Nederland en bij deze groep betrokken is vreest dat de huidige situatie leidt tot verdere verstopping van het asielsysteem als asielaanvragen straks weer mogelijk zijn, zeker omdat de IND de verwerking van asielaanvragen - in haar ogen - nu al niet aan kan. Ze pleit dan ook voor een oplossing voor deze groep:
Dit zijn mensen die gewoon absoluut 100% bescherming nodig hebben van de Nederlandse overheid, zowel door leeftijd als door hun land waar zij vandaan komen, dus come on!
Ook Dublin-claimanten wier claim nog niet verlopen is zitten nu letterlijk vast: zij kunnen door de crisis niet worden teruggestuurd naar het land dat verantwoordelijk is voor hun asielaanvraag, maar mogen tegelijkertijd geen asiel aanvragen in Nederland.
Het leven staat nog meer stil in een AZC
De crisis raakt ook asielzoekers in lopende procedures. Zij verblijven doorgaans in een asielzoekerscentrum (AZC). Zij hebben vrijwel allemaal ervaring met crisissituaties, iets dat bijdraagt aan de veerkracht om de huidige crisis positief tegemoet te treden. Toch valt het leven op het AZC hen nu extra zwaar. Zij leven met de angst voor een coronabesmetting, te meer nu zij in sommige locaties dicht op elkaar verblijven en sanitaire voorzieningen delen. Daarnaast brengt het binnenblijven traumatische herinneringen aan ervaren oorlog of de ebolacrisis naar boven. Bovendien circuleert er ook in deze centra fakenews, zeker in de beginperiode van de crisis toen er nog nauwelijks informatie over covid 19 en de Nederlandse maatregelen in andere talen dan het Nederlands en
Engels beschikbaar was. Dit gaat enerzijds om bekend nepnieuws zoals het slikken van vitamine C en het inhouden van je adem om te testen of je besmet bent. Anderzijds gaat het om locatiegeboden geruchten die voortkomen uit een gebrek aan (begrijpelijke) informatie. Een genoemd voorbeeld is het gerucht dat asielzoekers dachten – en vreesden - dat zij bij besmetting met het coronavirus in een net geplaatste, grote container geplaatst zouden worden die bedoeld was voor het juist scheiden van afval. Hoewel dit soort maatregelen bedoelt zijn om verspreiding van het virus te voorkomen, zorgen deze dus ook voor onrust. Verschillende geïnterviewde deskundigen pleiten dan ook voor de inzet van tolken om nieuwkomers van de juiste informatie te voorzien en de toegang tot de zorg te vergemakkelijken.
Daarnaast moeten asielzoekers nu nog langer wachten op een beslissing in hun lopende procedure en op hereniging met gezinsleden. Een erkende vluchteling vertelt dat hij helemaal gek werd van het wachten in het AZC: wachten op een verblijfsvergunning, wachten op Nederlandse lessen, wachten op mogelijkheden om aan de slag te kunnen gaan. Asielzoekers in deze centra moeten nu dus ook langer wachten op gezinshereniging. Dit geeft sommigen tijdelijk rust omdat hiermee een eventueel gedwongen vertrek is uitgesteld, anderen vinden het ondraaglijk dat ze nog langer moeten wachten. Een aantal mannelijke asielzoekers geeft bijvoorbeeld aan dat hun vrouw en kinderen nu nog in het gevaarlijke Idlib verblijven, iets dat veel extra veel spanning met zich meebrengt. Daarbij zijn nu alle groepsactiviteiten stilgelegd en komen er geen vrijwilligers meer langs. Dit draagt bij aan de eenzaamheid van die asielzoekers die niet over een sociaal netwerk beschikken.
De IND is inmiddels een proef gestart met telehoren om asielprocedures weer op gang te krijgen, maar de meeste procedures liggen nog steeds stil. De termijnen voor asielprocedures zijn verlengd en het kabinet wil – juist nu – de dwangsommen op het overschrijden van deze termijn afschaffen. Tegelijkertijd merkt een medewerker van de vreemdelingenketen op dat het lijkt alsof de IND gebruik maakt van de crisis om de opgelopen achterstanden weg te werken. Asielzoekers die niet meer gehoord hoeven te worden krijgen namelijk wel – positieve en negatieve – beschikkingen in hun procedures. Erkende asielzoekers vertrekken waar mogelijk naar de aan hen toegewezen huisvesting. Afgewezen asielzoekers mogen gezien de crisis nu op het AZC blijven. De steun voor deze groep is echter beperkt nu vertrek- en counsellingsgesprekken in beginsel zijn afgelast.
Hoe beschermen we asielzoekers in deze tijd?
Asielzoekers in Nederland zijn er doorgaans in geslaagd om de onveilige situatie in herkomstlanden te ontvluchten, gevaarlijke migratietrajecten te overleven en vluchtelingenkampen te doorstaan, maar zien zich nu geconfronteerd met de volgende crisis die hun leven nog langer stil doet staan. Eerder onderzoek laat zien dat de langdurige asielprocedures psychische schade oplevert. Als er nieuwe stressfactoren bij komen zoals nu het geval is hebben die veel invloed op hun leven. Waar we begrijpen dat alle medewerkers van de vreemdelingenketen bescherming behoeven en maatregelen nodig zijn om de verspreiding van het coronavirus te stoppen, roept de huidige situatie ook veel vragen op. Hoe wordt het recht op asiel geborgd? Waarom is er zo lang gewacht om nieuwe asielzoekers asiel te laten aanvragen als het merendeel van hun gegevens bekend is? Hoe wordt er omgegaan met de achterstand in procedures die door deze maatregelen verder zal toenemen? En hoe wordt (verdere) psychische schade onder deze toch al kwetsbare groep voorkomen? Respondenten wijzen op het belang om hier al tijdens de crisis over na te denken. Er moeten volgens hen oplossingen komen om (meer) schade voor asielzoekers - nu en na afloop van de crisis - te voorkomen
- Volgende week deel 2 van deze drieluik waarin we dieper ingaan op de vraag hoe de covid 19 crisis het leven van erkende vluchtelingen raakt.
- Wil je ook een blog schrijven voor het Focusgebied Migration and Societal Change, meld je dan via migration@uu.nl.