Blog Hans van Meerten: De betonrot van de Nederlands financiële sector

Hans van Meerten, bijzonder hoogleraar Europees pensioenrecht aan de Universiteit Utrecht, pleit voor meer rechtsbescherming rondom pensioenen. 

‘J’accuse’, ik beschuldig, is de titel van pamflet waarmee de Franse schrijver Émile Zola in 1898 de Dreyfus affaire oplaaide. Dit heeft de Franse geschiedenis zeer beïnvloed.

Ik heb de verbeelding noch de hoop dat deze oproep een soortgelijke impact zal hebben. Maar toch wil ik erop wijzen dat het op onderdelen fundamenteel mis is in de Nederlandse financiële sector en het toezicht daarop.

Wij hebben de afgelopen jaren veel schandalen gehad (bijvoorbeeld banken manipuleerden de rente) maar dit verbleekt bij de recente woekerpolis-affaire.

Bepaalde Nederlandse verzekeraars verkochten op grote schaal deze polissen, wel tot 2008. Woekerpolissen zijn beleggingsverzekeringen waarbij de kosten zo hoog zijn dat er weinig of geen rendement overblijft voor de klant. Het FD schatte in dat zeven miljoen polissen verkocht zijn, gemiddeld één per huishouden. Een mega financieel schandaal. De schade beloopt in de tientallen miljarden euro. Onlangs oordeelde de rechter vrij fors: de verzekeraars handelden door de verkoop van woekerpolissen ‘oneerlijk’ en in ‘strijd met de goede trouw’.

En in plaats van een oplossing te zoeken, hebben de verzekeraars aangegeven in hoger beroep tegen de veroordeling te gaan.

Deze affaire speelt al meer dan twintig jaar en ondermijnt het vertrouwen in financiële Nederlandse instellingen tot een nieuw dieptepunt. Ab Flipse, de voorman van de vereniging die voor de gedupeerden opkomt, zei het al: DNB moet verzekeraars tot een oplossing dwingen want dit raakt de hele financiële sector en uiteindelijk heel Nederland.

Hij heeft gelijk. Maar als we niet erg oppassen verbleekt zelfs de woekerpolis-affaire bij een nieuw financieel schandaal dat in de maak is: de nieuwe pensioenwet. Ook banken en verzekeraars gaan daarin een grote rol spelen.

Rechtsstatelijk is de Wet Toekomst Pensioenen ‘niet fraai’, zei ik al in een hoorzitting voor de Eerste Kamer.

Belangrijk onderdeel van de nieuwe pensioenwet is het omzetten van de bestaande pensioenrechten in een nieuw contract, de Wet Toekomst Pensioenen (WTP). Het gaat hier om 1500 miljard euro. Hiertegen is volgens de pensioenwet geen individuele rechtsbescherming mogelijk en dat leidt tot veel woede en onbegrip bij deelnemers. Nog los van alle uitvoeringsproblemen. Rechtsstatelijk is de WTP ‘niet fraai’, zei ik al in een hoorzitting voor de Eerste Kamer.

Het is niet eens meer twee voor twaalf maar al ver in blessuretijd. Nederland moet de financiële sector dringend anders gaan inrichten. Veel meer moet de nadruk komen op individuele consumenten- en effectieve rechtsbescherming. Ook bij pensioenen. Zo past bijvoorbeeld een collectieve verplichte deelname aan een pensioenfonds van een bepaalde sector (bijvoorbeeld zorg of metaal) niet meer. Dat blijft in de nieuwe pensioenwet wel in stand. Dit geeft geen impuls om beter voor de klant te werken. Daaraan is wel behoefte: van de pensioencontracten snapt nu al niemand iets. Nog erger: aan het Uniform pensioen Overzicht (UPO) – dat deelnemers krijgen en de pensioenbedragen vermeldt – kunnen deelnemers volgens de rechter ‘geen rechten ontlenen’.

Veel meer moet de nadruk komen op individuele consumenten- en effectieve rechtsbescherming. Ook bij pensioenen.

De Europese toezichthouder op verzekeringen en pensioenen (EIOPA) geeft al vast het goede voorbeeld: pensioendeelnemers zijn consumenten.

Zo worden de criteria zoals door de rechter gebruikt in de woekerpolis zaken (duidelijk, begrijpelijk, effectieve rechtsbescherming en transparantie over de kosten) in het domein van ook de pensioenen gebracht.

En precies daaraan schort het.

Binnenkort presenteer ik voorstellen voor een beter pensioenstelsel. Zodat het niet bij een ‘j’accuse’ blijft. Nu een meerderheid in de Tweede Kamer moeite lijkt te hebben met de huidige WTP, kan het maar zo dat deze voorstellen serieus worden bestudeerd.