De psychologie van sancties

Kartels zijn (meestal geheime) afspraken tussen concurrerende bedrijven die eerlijke concurrentie ondermijnen en klanten misleiden. Bedrijven in een kartel spreken bijvoorbeeld af om gezamenlijk hun prijzen te verhogen of elkaars klanten niet te bedienen. Omdat kartels de druk van concurrentie wegnemen, bevrijden ze bedrijven van de noodzaak om goede producten en diensten te leveren tegen een eerlijke prijs. Deze afspraken leiden op hun beurt tot hogere prijzen en slechtere producten en diensten. Daarom zijn kartels in de meeste landen verboden.

In de afgelopen decennia was generale preventie de dominante strategie om kartelgedrag te voorkomen. Overheden proberen ervoor te zorgen dat de (financiële) kosten van kartelgedrag hoger uitvallen dan de baten. In de praktijk betekent dit het onderzoeken en beboeten van bedrijven die een kartel vormen. De gedachte achter deze strategie is dat winstmaximalisatie de belangrijkste driver van kartelgedrag is. Uit eerder onderzoek is gebleken dat financiële prikkels niet de enige reden zijn dat mensen en bedrijven er voor kiezen om de wet (niet) na te leven. In mijn onderzoek kijk ik naar de psychologie van boetes en kartelgedrag. Persoonlijke en sociale normen zijn even belangrijk, zo niet belangrijker gebleken bij de beslissing om ethisch te handelen. Bovendien is ook het afwegen van kosten en baten een psychologisch proces. Mijn doel is om de effectiviteit van kartelafschrikking te verbeteren met behulp van inzichten uit psychologisch en interdisciplinair onderzoek. Dit onderzoek is een samenwerking tussen de Universiteit Utrecht en de overheidsinstantie die zich bezighoudt met het bestrijden van kartels: de Autoriteit Consument & Markt.