Religie: een kwestie van geloof

Altarpiece of Saint Eustache, ca. 1300, Musée de Cluny, Paris.

Om de middeleeuwen te begrijpen is het cruciaal om stil te staan bij het geloof van de mensen, en hoe dat geloof werd omgezet in daden. Religieuze denkbeelden speelden een sleutelrol bij de ontwikkeling van saamhorigheidsgevoel binnen middeleeuwse gemeenschappen – maar ze dienden ook om anderen buiten te sluiten. Religie vormde het fundament waarop middeleeuwse ideeën over autoriteit en staatsvorming rustten, maar diende ook als rechtvaardiging voor onderdrukking en machtsmisbruik. Juist die ambiguïteit maakt het relevant om religieuze ideeën en gebruiken als een integraal onderdeel van het sociale, culturele en politieke leven van alledag te beschouwen.

Binnen onze afdeling staat het Christendom als onderdeel van de geschiedenis van Europa centraal. Het begrip ‘religie’ is echter veel breder. Daarom zijn we hierover continu in dialoog met onze collega’s in binnen- en buitenland, om een broodnodig vergelijkend en globaal perspectief aan ons onderzoek toe te voegen.

Theorie en praktijk

Religie (in de Westerse context vaak ‘Christendom’) helpt allerhande vormen van menselijk gedrag te verklaren. Daarbij zijn we ons er wel van bewust dat het niet het enige verklaringsmodel is. Religiositeit is een van de vele bouwstenen van een identiteit. Dit besef informeert ons onderzoek. We proberen de achtergrond van bepaalde fenomenen en ontwikkelingen te begrijpen, door religie te beschouwen als een sociaal smeermiddel binnen een gemeenschap. Dit zien we bijvoorbeeld aan de manier waarop integratie- en uitsluitingsprocessen worden gerechtvaardigd aan de hand van Christelijk gedachtengoed – hoe bepaald wordt wie ‘wij’ zijn, en wie daar al dan niet bij hoort. Wij streven ernaar om onze studie van religieuze geschiedenis op een brede theoretische en interdisciplinaire basis te bouwen: filologie, archeologie, antropologie, sociologie en zelfs economie zijn allemaal nodig om de religieuze component in de geschiedenis beter te kunnen duiden. Datzelfde geldt natuurlijk ook andersom!

Onderzoekers in dit thema