Gemeenschap en gemeenschapszin

Stuttgart psalter

Om voormoderne samenlevingen in hun geheel te begrijpen, is het belangrijk om stil te staan bij de manier waarop lokale gemeenschappen werden gevormd. Aan de hand van een breed scala aan theoretische modellen proberen we te achterhalen hoe de interactie tussen verschillende groepen leidde tot nieuwe identiteiten en ideologieën, en hoe dit de vorm en inhoud van de materiële cultuur beïnvloedde. Of het nou gaat om complete keizerrijken, regionale handelsnetwerken, of lokale kloosters: op alle niveaus van de samenleving probeerden mensen hun plek in het grotere geheel vorm te geven. Dat kon op een heel directe manier gebeuren, in kleine face-to-face gemeenschappen, families en huishoudens – maar de manier waarop men zich verbonden voelde met een volk, natie of religieuze beweging kon ook een uiting zijn van de bredere verbeeldingskracht van de mensen.

Cultureel geheugen en nationale identiteit

Middeleeuwse etnische of politieke gemeenschappen – volkeren, koninkrijken – worden, vooral binnen Europa, vaak gezien als de ‘oorsprong’ van de moderne natiestaat. Zo zou ‘Frankrijk’ gesticht zijn door de Franken onder Clovis, wordt Duitsland vaak gezien als een directe opvolger van het Heilige Roomse Rijk, en is het aanlokkelijk om een directe lijn te trekken van de vorming van het moderne Nederland naar het Bourgondische hof, of, in extreme gevallen, zelfs het ‘heidense’ verleden van de Lage Landen. De oorsprong van zulke ideeën komt echter vaak voort uit de politieke ideologieën die in de context van het opkomende nationalisme van de 19e eeuw (maar in het geval van Nederland ook als uitvloeisel van de Tachtigjarige Oorlog) werden ontwikkeld. Ons onderzoek naar deze aspecten van de ‘vorming van volkeren’ richt zich niet alleen op de historische realiteit van de middeleeuwen, maar ook op de historiografische tradities die in de eeuwen daarna het culturele geheugen van een land helpen bepalen. Het is belangrijk om in te zien dat de continuïteit tussen heden en verleden vaak een constructie is die we op een geheel eigen wijze moeten onderzoeken.

Onderzoekers in dit thema