Kun je lezen ook weer afleren?
"Hoewel onderzoekers niet vaak of misschien zelfs nooit specifiek een antwoord zoeken op de vraag of je lezen ook kunt afleren, kun je uit bestaand onderzoek afleiden dat er minstens drie soorten redenen zijn waarom dat afleren kan gebeuren. Medische problemen, problemen met je vermogen letters automatisch te herkennen en concentratieproblemen.
Medische oorzaken
Mensen kunnen door al dan niet aangeboren hersenafwijkingen lezen afleren (na een ongeluk bijvoorbeeld [1]). Of maar heel moeilijk aanleren, in het geval van dyslexie [2]. In Nederland is het aantal kinderen dat de diagnose dyslexie krijgt, de afgelopen decennia erg gestegen. Dit heeft tot vragen geleid onder onderzoekers: is er hier wel echt sprake van onderliggende medische oorzaken voor ondermaats lezen, of gaat het om een didactisch probleem van instructie? [3]
Technische leesvaardigheid
Leren lezen betekent dat je een aantal dingen bijna automatisch moet leren doen. Met name letters herkennen – zodat je niet elke keer dat je een ‘a’ ziet heel lang hoeft na te denken welke letter dat ook alweer is. Dit noemen we je technische leesvaardigheid.
Technisch lezen is in alle talen ingewikkeld. Dat komt bijvoorbeeld omdat er verschillen is tussen wat je hoort en wat je leest: het woord ‘woord’ in het Nederlands bijvoorbeeld, eindigt op een ‘d’, maar als je het uitspreekt, hoor je een ‘t’. Ook lastig is dat je soms veel meer te lezen krijgt dan je hoort: in het woord ‘mouw’ zie je ‘ou’, maar die letters worden als één klank uitgesproken [4]. Technische leesvaardigheid behouden is best moeilijk, als je dit niet voldoende oefent kun je lezen na verloop van tijd weer verleren.
Lezers zijn lang lezen aan het afleren. Of moeten we anders leren omgaan met digitale teksten en komt het dan toch nog goed [8]?
Diep lezen
En dan is er nog een vorm van lezen die we mogelijk als mensheid aan het afleren zijn: het gedurende lange tijd geconcentreerd lezen. In onderzoek is aangetoond dat het lezen van digitale teksten een negatief effect heeft op het concentratievermogen van jonge lezers [5, 7]. Cultuurwetenschappers interpreteren dit als een breuk met de geschiedenis: sinds de uitvinding van de drukpers rond 1500 zijn steeds meer mensen steeds meer gaan lezen, maar daarin is nu wereldwijd een trendbreuk zichtbaar [6]. Lezers zijn lang lezen aan het afleren. Of moeten we anders leren omgaan met digitale teksten en komt het dan toch nog goed [8]?"
Bronnen
[1] Paquier, P. (2014). Taal- en spraakstoornissen. In W Braam, MJ van Duinen-Maas, DAM Festen, I van Gelderen, SA Huisman, MAM Tonino (Eds). Medische Zorg voor Patiënten met een Verstandelijke Beperking. Houten, Prelum; 167-176, https://www.researchgate.net/profile/Philippe-Paquier/publication/28721…- _en_spraakstoornissen/links/56efde9c08aeae9f93e7f622/Taal-en- spraakstoornissen.pdf.
[2] website Hersenstichting, https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/dyslexie-en- dyscalculie/#:~:text=Dyslexie%20en%20dyscalculie- ,Dyslexie%20en%20dyscalculie,wel%20een%20gemiddelde%20intelligentie%20heeft.
[3] Cordewener, K.A.H., Hasselman, F., Verhoeven, L., & Bosman, A.M.T. (2018). The role of instruction for spelling performance and spelling consciousness. Journal of Experimental Education, 86, 135-153, zie ook Bosman, A.M.T. (2012). Positieve ervaringen met het lettertype Dyslexie:. Een placebo effect? Beter Begeleiden Digitaal, Juni 2012, http://www.annabosman.eu/documents/Bosman2012.pdf.
[4] Van Den Broeck, W., ‘Technisch lezen: De centrale rol van woordherkenning in de in de schriftelijke taalontwikkeling’, Taal verwerven op school. Taaldidactiek voor basisonderwijs en eerste graad secundair. Red. F. Daems, K. Van Den Branden, L. Verschaffel. Leuven 2004, 131-153.
[5] Støle, H., Mangen, A. and K. Schwipper, ‘Assessing children's reading comprehension on paper and screen: A mode-effect study’. Computers & Education 151 (2020). DOI: 10.1016/j.compedu.2020.103861.
[6] Hari, J., De aandacht verloren – Waarom we ons niet meer kunnen concentreren. Uit het Engels vertaald door Marga Blankestijn. Nijgh & van Ditmar, 2022.
[7] van den Broek, P. , A. Helder, C. Espin en M. van der Liende, Sturen op Begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland Rapportage aan de Vaste 2e Kamer Commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2021, https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=7cc4a3a2-609d-46e4-9279- 27811dd48d59
[7] van Gils, J., Bakker, N., & Evers-Vermeul, J., ‘De tablet, het geheime wapen voor leesbevordering? De invloed van drager op leesmotivatie, immersie en tekstbegrip’. Levende Talen Tijdschrift, 21 (2020), 3-12. http://www.lt- tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/2056/1657.
Deze vraag is beantwoord door:
Prof. Dr. Els Stronks
Hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse letterkunde
e.stronks@uu.nl