Over de UVRM
Wat is de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) eigenlijk? Het is een korte tekst uit 1948 die wereldberoemd is geworden. Het is het meest vertaalde document ter wereld. Het is geen wet, maar het is misschien nog wel veel belangrijker dan welke wet dan ook. Hier leggen we je kort uit hoe die Verklaring is ontstaan, wat er universeel aan is en wat mensenrechten zijn.
Het begin: stemmen in Parijs
Parijs, 1948. Na meer dan twee jaar onderhandelen was het eindelijk zover. Een kleine groep landen onder leiding van de Amerikaanse Eleanor Roosevelt, weduwe van de voormalige president Franklin Delano Roosevelt, had lang aan een bijzondere tekst gewerkt, waarin de dertig belangrijkste mensenrechten plechtig werden vastgelegd. Kort voor middernacht op 10 december nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens met grote meerderheid van stemmen aan. Geen enkel land stemde tegen en maar een handvol landen onthield zich van stemmen. Het was een mijlpaal in de geschiedenis dat er nu een tekst lag waarin het “hoogste ideaal” voor de hele mensheid werd vastgelegd.
Het was helemaal niet vanzelfsprekend dat staten hier afspraken over maakten. Sterker nog, ze wilden daar eerst helemaal niet aan toen de Verenigde Naties in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, werd opgericht. Het is te danken aan de druk van groepen burgers dat de bescherming van mensenrechten officieel een van de doelen van de Verenigde Naties is geworden.
Wat zijn mensenrechten?
Mensenrechten beschermen wat je nodig hebt voor een vrij en waardig leven. Ze gelden voor alle mensen, ongeacht je leeftijd, je afkomst, je geslacht, je religie of levensovertuiging, je huidskleur of de taal die je spreekt. Ze zijn er dus voor iedereen, overal. Je kunt mensenrechten vinden in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens, maar ook in internationale verdragen, in wetgeving van de Europese Unie en in grondwetten van staten. Mensenrechten worden daarom ook wel grondrechten of fundamentele rechten genoemd.
Universeel?
Gelden mensenrechten echt overal en voor iedereen? Want dat is wat het woord ‘universeel’ betekent. Als je kijkt naar hoe de Universele Verklaring tot stand kwam, kun je in ieder geval opmerken dat zeker niet iedereen aan tafel zat om mee te onderhandelen.
In 1948 waren maar zo’n 50 landen lid van de Verenigde Naties. Nu zijn dat er bijna 200. Grote delen van Azië en Afrika waren toen nog gekoloniseerd door vooral Europese landen en mochten helemaal niet meepraten. En landen die wel meepraatten, stuurden vooral mannen. Eleanor Roosevelt zelf en Hansa Mehta uit India waren bijna de enige twee vrouwen die onderhandelden. Hun bijdrage is wel cruciaal geweest. Zo is het dankzij Mehta dat er in de Universele Verklaring wordt gesproken over ‘ieder mens’. In plaats van ‘iedere man’, zoals eerst werd voorgesteld.
Zijn mensenrechten dan iets Westers? Nee, zeker niet. Toen veel gekoloniseerde landen in de jaren vijftig, zestig en zeventig van de vorige eeuw onafhankelijk werden, namen ze de rechten uit de Universele Verklaring vaak op in hun grondwetten. En het eerste wereldwijde mensenrechtenverdrag dat op basis van de Verklaring tot stand kwam, het Anti-racismeverdrag uit 1965, was een initiatief van Afrikaanse landen. Latijns-Amerika en Afrika hebben, naast Europa, ieder hun eigen verdragen over mensenrechten. Kortom, hoewel in 1948 zeker niet iedereen mee mocht praten en veel volkeren werden onderdrukt, zijn mensenrechten nu over de hele wereld verspreid. Al worden ze lang niet altijd gerespecteerd – daarover verderop meer.
Welke mensenrechten bestaan er?
Mensenrechten maken een vrij en waardig leven mogelijk, zonder discriminatie. Er zijn burger- en politieke rechten, zoals de vrijheid van meningsuiting of het recht op leven. En er zijn sociale en economische rechten zoals het recht op een redelijke levenstandaard (een dak boven je hoofd en voldoende voedsel bijvoorbeeld) of het recht op onderwijs. Ten slotte zijn er ook collectieve rechten, rechten voor groepen mensen of voor alle mensen samen, zoals het nieuwe recht op een schone en gezonde leefomgeving. Al die rechten hangen samen: het ene recht kan niet zonder het andere. Op een lege maag kun je niet stemmen.
In de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens kun je veel belangrijke mensenrechten vinden. Op deze website kun je meer lezen over welke rechten dat allemaal zijn en wat ze betekenen.
Maar de tijd heeft sinds 1948 natuurlijk niet stilgestaan. De Universele Verklaring is, zoals het woord al zegt, vooral een mooie verklaring – een belofte, maar niet iets waar landen aan gebonden waren. Sindsdien hebben staten allerlei bindende afspraken gemaakt over mensenrechten, in verdragen. Zo zijn er speciale verdragen gekomen om de rechten van kinderen of mensen met een beperking (gehandicapten) te beschermen. En er bestaan verdragen tegen discriminatie op basis van ras of geslacht. Ook hebben veel landen mensenrechten in hun eigen grondwetten opgenomen.
Wie zorgt er voor mensenrechten?
In de eerste plaats moeten staten de mensenrechten beschermen. Maar in de Universele Verklaring staat ook dat mensenrechten door iedereen moeten worden beschermd. Ook door bedrijven, organisaties, geloofsgemeenschappen, en door ieder van ons dus.
Dat houdt in dat regeringen en parlementen moeten zorgen dat mensenrechten worden beschermd. Maar ook elke politieagent of rechter bijvoorbeeld.
Betekent dit dat mensenrechten ook in de praktijk altijd worden beschermd? Helaas niet. Elke dag bericht het nieuws wel over schendingen van mensenrechten. Maar dat valt wel iets aan te doen. Steeds meer staten hebben zelfs speciale instanties opgericht om mensenrechten te beschermen, zoals nationale mensenrechteninstituten of ombudspersonen. In Nederland waakt het College voor de Rechten van de Mens over mensenrechten.
Maar ook internationaal zijn er ‘waakhonden’ die toezicht houden op mensenrechten. Binnen Europa doet bijvoorbeeld het Europees Hof voor de Rechten van de Mens dat. En op wereldniveau bestaat binnen de Verenigde Naties de Mensenrechtenraad en is er een Hoge Commissaris Mensenrechten. Ook heeft elk mensenrechtenverdrag een toezichthoudend comité. Bijvoorbeeld het kinderrechtencomité bij het kinderrechtenverdrag. En veel van die waakhonden komen niet alleen achteraf in actie, als er al een mensenrechtenschending is, maar ook van tevoren, om schendingen te voorkomen.
Ieder van ons kan ook zelf mensenrechten beschermen. Als je vindt dat jouw mensenrechten zijn geschonden, kun je in veel landen naar de rechter stappen. In sommige gevallen kun je ook naar een internationale rechter stappen, zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. En je kunt gebruik maken van het mensenrecht om te demonstreren of je uit te spreken. Je kunt ook andere mensen helpen, door bijvoorbeeld vrijwilliger te worden bij een organisatie die mensenrechten bevordert. Denk daarbij aan de voedselbank of een project voor gelijke kansen. Ten slotte kun je samen met anderen organisaties oprichten die mensenrechten beschermen. Zo is bijvoorbeeld Amnesty International ontstaan.
Voor en door iedereen
Mensenrechten gelden dus voor iedereen. Ze zijn belangrijk voor ons allemaal om een vrij en waardig leven te kunnen leiden en gelijk te worden behandeld. Maar ze kunnen niet zonder bescherming van ons allemaal. Alleen zo blijven de mensenrechten uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens levend: niet alleen als mijlpaal uit 1948, maar ook als belofte voor nu en voor de toekomst.