Artikel 28 – Bescherming van mensenrechten

Bekijk de video

Wat betekent dit recht?

Artikel 28 geeft burgers het recht op rechtssystemen en organisaties, nationaal en internationaal, waardoor mensenrechten ook daadwerkelijk worden beschermd. Binnen staten zelf, maar ook door samenwerking tussen staten wereldwijd. Artikel 28 heeft dus als doel ‘handen en voeten’ te geven aan alle andere mensenrechten in de Universele Verklaring.

Het grootste gevaar van dit moment zijn de pogingen tot ondermijning en zelfs afschaffing van het hele multilaterale raamwerk dat is opgezet om mensenrechten te beschermen en conflict te voorkomen.

Wat is de geschiedenis van dit recht?

Een van de hoofdopstellers van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, de Franse jurist en filosoof René Cassin zag de Verklaring als een Griekse tempel. De eerste twee artikelen daarin, vrijheid en gelijkheid, zijn de basis. Daarbovenop rusten vier zuilen: (1) individuele rechten, (2) burgerlijke en politieke rechten, (3) publieke, religieuze en politieke vrijheden en (4) sociale, economische en culturele rechten. De laatste drie artikelen van de Universele Verklaring (28-30) verbinden die vier zuilen (zie het driehoekige fronton op de foto hieronder). Artikel 28 doet dat door iedereen het recht te geven op een rechtssysteem waarin mensenrechten ook echt in de praktijk worden beschermd.

Zoals artikel 22, het recht op sociale zekerheid, bedoeld is om ieders economische en sociale rechten te beschermen, zo is artikel 28 bedoeld om alle mensenrechten uit de Universele Verklaring te ondersteunen. De Universele Verklaring bevat een hele reeks van mensenrechten. Maar die mensenrechten hebben weinig praktische betekenis als niemand ervoor opkomt. Er volgden lange discussies over de invulling van artikel 28 om een internationale en maatschappelijke orde te scheppen waarin al die rechten worden gerealiseerd. De Verenigde Naties zelf, als organisatie, en alle staten die er lid van zijn, werden gezien als de belangrijkste spelers om die orde mogelijk te maken.

Waar en hoe is dit recht vastgelegd?

Artikel 28 is een soort overkoepelend artikel: het gaat om algemene bescherming en realisering van mensenrechten. Het recht zelf is dan ook bijna nergens letterlijk als recht terug te vinden. Een van de uitzonderingen daarop is Nederland. In de Nederlandse Grondwet staat in artikel 90 dat de regering de internationale rechtsorde bevordert. De bescherming van mensenrechten valt daar ook onder.

Ook was artikel 28 het startschot voor de ontwikkeling van het internationale mensenrechtensysteem. Sinds 1948 hebben de lidstaten van de Verenigde Naties een hele reeks internationale mensenrechtenverdragen aangenomen, waarin mensenrechten stevig juridisch bindend zijn vastgelegd. Staten verplichtten zich daarmee mensenrechten ook echt te gaan naleven. Speciale comités houden daar toezicht op. Ook worden mensenrechten beschermd door de VN-Mensenrechtenraad, de VN-Hoge Commmissaris voor de Mensenrechten en door speciale VN-rapporteurs. De Mensenrechtenraad heeft bijvoorbeeld een speciale rapporteur aangesteld voor de bevordering van een democratische en rechtvaardige internationale orde.

Samenwerking in Europa

De Universele Verklaring leidde ook binnen Europa tot betere bescherming van mensenrechten. Al in 1950 nam een groep Europese landen, waaronder Nederland, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens aan. Door dat Verdrag werd ook het Europees Hof voor de Rechten van de Mens opgericht, een internationaal gerechtshof waar mensen terecht kunnen als een staat hun mensenrechten niet voldoende beschermt. Later kwamen daar in Europa nog meer mensenrechtenverdragen bij, bijvoorbeeld om sociale rechten te beschermen. Ook is de Europese Unie mensenrechten gaan beschermen.

Nederland

En misschien nog wel het belangrijkst: mensenrechtenbescherming vindt steeds vaker binnen landen zelf plaats, ook in Nederland. Wetten tegen discriminatie of marteling bijvoorbeeld of om daders van huiselijk geweld te vervolgen. Wie vindt dat zijn of haar mensenrechten zijn geschonden kan naar de rechter, die ook aan internationale en Europese mensenrechten kan toetsen. Ook bestaan in steeds meer landen mensenrechteninstituten, zoals in Nederland bijvoorbeeld het College voor de Rechten van de Mens. Daar kan iedereen kosteloos een klacht indienen over discriminatie of andere mensenrechtenproblemen aankaarten.    

De bedoeling van de Universele Verklaring is om een vrije en eerlijke wereld te creëren met vrede en welvaart. Hiervoor is een internationale en maatschappelijke orde nodig om rechten te beschermen. Alle wetten, instanties en organisaties die hierboven zijn genoemd dragen bij aan die orde die mensenrechten beschermt.

Hoe actueel is dit mensenrecht?

Wereldwijd staat de samenwerking tussen landen om internationale afspraken na te komen, zoals over mensenrechten, onder druk. Dat maakt ook het werk van de mensenrechtenorganen van de Verenigde Naties moeilijker.

Tegelijkertijd zorgen talloze mensen ervoor dat de bescherming van mensenrechten verder gaat. Van de rechter in haar dagelijks werk tot de protestacties van een mensenrechtenactivist. Van het werk van de ombudsman tot dat van onderzoeksjournalisten die mensenrechtenschendingen aan de kaak stellen. Van mensenrechtenorganisaties als Amnesty International tot nationale mensenrechteninstituten zoals het College voor de Rechten van de Mens.

En in de VN-Mensenrechtenraad wordt voor elk land, ook voor Nederland, elke vijf jaar bekeken hoe mensenrechten daar worden nageleefd in de zogenaamde Universal Periodic Review.

Steunend op de verplichtingen die staten zijn aangegaan onder mensenrechtenverdragen, vormen zij allen tezamen een ecosysteem voor mensenrechtenbescherming.