Artikel 10 – Eerlijk proces
Artikel 10
Eenieder heeft, in volle gelijkheid, recht op een eerlijke en openbare behandeling van zijn zaak door een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie bij het vaststellen van zijn rechten en verplichtingen en bij het bepalen van de gegrondheid van een tegen hem ingestelde strafvervolging.
Wat betekent dit recht?
Artikel 10 garandeert het recht op een eerlijk proces. Een eerlijk proces kan alleen gevoerd worden met een onafhankelijke en onpartijdige rechter en een openbare behandeling van de zaak. Het recht valt onder de burgerlijke en politieke rechten uit het UVRM en bouwt voort op artikelen 6, 7, 8, 9. Artikel 11 bepaalt bovendien dat iedereen onschuldig is tot haar of zijn schuld is bewezen. De burgerlijke en politieke rechten beschermen de burger tegen onrechtmatig overheidsingrijpen, onderdrukking of discriminatie en verzekeren het recht op deelname aan het maatschappelijke en politieke leven.
Law without justice is a wound without a cure
Wat is de geschiedenis van dit recht?
Terwijl het UVRM werd opgesteld, begonnen de tribunalen waarin oorlogsmisdadigers werden berecht. Deze tribunalen werden opgezet in Neurenberg en Tokyo. Het doel was om oorlogsmisdaden van de Tweede Wereldoorlog eerlijk, openbaar en onafhankelijk te beoordelen. Na de Tweede Wereldoorlog was het van groot belang dat het recht op een eerlijk proces werd beschermd voor alle mensen.
Waar en hoe is dit recht vastgelegd?
Het recht op een eerlijk proces en onafhankelijke rechtspraak is internationaal vastgelegd in artikel 14 van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Daarnaast is het recht op een eerlijk proces is vastgelegd in artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), in artikel 47 van het Handvest van Grondrechten van de Europese Unie, en in artikel 19 van het Verdrag betreffende de Europese Unie. Het gaat daarbij om een eerlijk en openbaar proces, door een onafhankelijke rechter.
In de Nederlandse wet staat het recht op een eerlijk proces in artikel 17 Grondwet. Daarin staat opgenomen dat iedereen recht heeft op ‘een eerlijk proces binnen een redelijke termijn voor een onafhankelijke en onpartijdige rechter.’
Het recht op een eerlijke behandeling door een onpartijdige, onafhankelijke rechter, is verder uitgewerkt in uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). Bijvoorbeeld in de zaak Airey tegen Ierland. Het EHRM heeft daarin vastgesteld dat iemand recht heeft op een advocaat, wanneer toegang tot de rechter anders niet mogelijk is voor die persoon.
Artikel 10 geeft ook rechten aan een verdachte in een strafzaak. Als iemand wordt verdacht van een misdrijf of overtreding, moet hij zich kunnen verweren tegen die verdenking. Er moet een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke instantie zijn die luistert naar wat de verdachte te zeggen heeft.
In Nederland zijn daarom in het Wetboek van Strafvordering regels gegeven over de rechten van verdachten. Burgers mogen alleen worden vervolgd voor het overtreden van een verbod dat is opgenomen in het Wetboek van Strafrecht. En iemand is onschuldig tot het tegendeel bewezen is. De rechter oordeelt ten slotte of de verdachte schuldig is en strafbaar en hoe hoog de straf moet zijn.
Hoe actueel is dit mensenrecht?
Er zijn te weinig rechters en te veel rechtszaken. Zaken worden bovendien ingewikkelder. Wetgeving is steeds uitgebreider en het is belangrijk alle omstandigheden van de verdachte mee te nemen.
Nederlandse rechters geven al tijden aan dat de werkdruk te hoog is en er is personeelstekort. Daardoor moeten rechters harder en langer werken. Ook in het weekend en ‘s avonds. Gemiddeld werken ze 34 procent meer dan in hun contract staat. 70 procent van de rechters is vaak vermoeid en bang dat ze hun werk niet op tijd naar behoren af kunnen maken. Als rechters te weinig tijd krijgen voor een zaak, kunnen ze hun werk niet zorgvuldig doen.
Er zijn projecten om de rechtspraak sneller en efficienter te maken zoals de ZSM-aanpak waarbij het Openbaar Ministerie (OM) bij veelvoorkomende criminaliteit snel oordelen doet. Ook kan het OM nu procesafspraken maken met de verdachte waardoor de zaak minder ingewikkeld wordt. De vraag is of het recht op een eerlijk proces daardoor geen gevaar loopt.
In de Europese Unie staat de onafhankelijkheid van Poolse rechters ter discussie. Er zijn diverse rechtszaken over de vraag in hoeverre Poolse rechters nog onafhankelijk zijn, na hervormingen van het rechtssysteem en benoemingen van nieuwe rechters. Meer informatie staat op de website van Amnesty International (Onafhankelijke rechtspraak in Polen aangetast).
