Bouwen aan succesvol onderwijs voor meertalige leerlingen
De leerlingpopulatie in het Nederlandse basisonderwijs is de afgelopen decennia steeds diverser geworden en deze trend zet de komende jaren door. Meertaligheid binnen de klas zal daardoor steeds vaker voorkomen. Hoe kun je de kracht van meertaligheid zo goed mogelijk benutten in het onderwijs aan meertalige leerlingen? Dat is een flinke uitdaging voor het onderwijs op verschillende niveaus. Zo zijn er aanpassingen nodig op het gebied van visie, beleid, didactiek, kennis en expertise. Onderwijsadvies & Training ontwikkelde een model met vijf bouwstenen en twee randvoorwaarden die scholen, besturen en regio’s op weg helpen bij het bouwen aan succesvol onderwijs voor meertalige leerlingen.
De vijf bouwstenen
De bouwstenen bouwen op elkaar voort, maar het is uiteraard mogelijk om aan meerdere bouwstenen tegelijkertijd te werken.
Bouwsteen 1. Inclusieve grondhouding en gezamenlijke visie
Succesvol meertalig onderwijs begint met het werken aan een inclusieve grondhouding en gezamenlijke visie op bovenschools-niveau (bijv. in de regio of binnen schoolbesturen). Je begint nieuwe samenwerkingen, of bouwt voort op bestaande samenwerkingen, door de inclusieve mindset te versterken. Daarmee erken je de waarde van elke leerling, ouder én taal voor de school en bredere gemeenschap. Het betrekken van partners zoals gemeente, taalscholen en kennisinstellingen in een gezamenlijk netwerk is cruciaal. Zo creëer je een gezamenlijke verantwoordelijkheid en zorg je voor een gedragen visie op hoe het onderwijs vorm te geven en te financieren.
Bouwsteen 2. Concreet beleid
In deze tweede bouwsteen vertaal je de gezamenlijke visie naar concreet beleid. Dit betekent dat er - bijvoorbeeld vanuit een bestuur - doelen, concrete afspraken en duidelijke fasen en/of stappen worden vastgelegd voor de langere termijn. Dit is inclusief een financieringsplan, bijvoorbeeld voor het ontwikkelen van en bovenschools-taalbeleid en de vertaling hiervan naar taalbeleid op schoolniveau. Betrek hierbij het gehele netwerk om een breed draagvlak en samenhang te creëren. Ook is het belangrijk om te bepalen wat er mogelijk centraal kan worden gecoördineerd om scholen te ontlasten en een wildgroei aan initiatieven te voorkomen.
Bouwsteen 3. Kennis en expertise
Vervolgens werk je aan het vergroten van kennis en expertise in de scholen op het gebied van meertaligheid en nieuwkomersonderwijs. Dit betekent onder andere dat er in de regio voldoende meertaligheidsspecialisten worden opgeleid om hun eigen scholen zowel praktisch als inhoudelijk te ondersteunen (bijv. door het leerkrachtteam van scholen te professionaliseren). Daarnaast is het belangrijk om structurele kennisdeling te organiseren tussen scholen, taalscholen en kennisinstellingen. Op deze manier profiteren scholen van best practices en innovatieve methodes.
Bouwsteen 4. Kwaliteit van nieuwkomersonderwijs
Parallel aan bouwsteen 3 richt je je op bovenschools-niveau op het verhogen van de kwaliteit van het nieuwkomersonderwijs. Hierbij gaat het allereerst om het nastreven van een hoge kwaliteit eerste opvang (bijv. in een taalschool of taalklas), waarbij al vanaf de instroom goed zicht is op de individuele behoefte van de leerling. Een grondige intakeprocedure en gedetailleerde monitoring van het leren kunnen daar bijvoorbeeld aan bijdragen. Een kwalitatieve eerste opvang helpt leerlingen om een sterke basis te leggen en zich vertrouwd te voelen. Zodra leerlingen doorstromen naar het regulier basisonderwijs is het van belang om een warme overdracht en intensieve nazorg aan zowel de leerling als leerkracht te bieden, bijvoorbeeld vanuit de Taalschool of vanuit een coördinatieteam. Deze continuïteit zorgt voor een beter (taal)ontwikkeling. Zorg dat er een gecentraliseerde aanpak voor nieuwkomers is, zodat alle betrokken instanties met elkaar aan tafel zitten.
Bouwsteen 5. Implementatie meertalige didactiek
Deze laatste bouwsteen voor succesvol onderwijs aan meertalige leerlingen heeft het meest betrekking op de school en leerkrachten zelf. Implementeer een meertalige didactiek op scholen om aan te sluiten bij de meertalige populatie. Dit houdt in dat er rijk en betekenisvol taalonderwijs wordt georganiseerd (bijv. veel interactie, focus op klanken, taal in alle vakken), de thuistaal van leerlingen wordt ingezet en doorontwikkeld, en dat er expliciete aandacht is voor culturele achtergronden van de leerlingen en mogelijke trauma’s van een kind. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het werken met structuur en voorspelbaarheid. Deze bouwsteen is essentieel voor de emotionele veiligheid en betrokkenheid van leerlingen, wat de basis legt voor effectief leren.
Met welke randvoorwaarden moet je rekening houden?
Naast deze vijf bouwstenen zijn integrale zorg en personele inzet twee randvoorwaarden waar je als bestuur of regio rekening mee moeten houden.
- Een sterk integraal zorgsysteem zorgt ervoor dat taal als relevante factor wordt meegenomen in het zorgbeleid, waardoor leerlingen niet onnodig worden doorverwezen naar het S(B)O.
- Daarnaast moeten er voldoende leerkrachten en overig onderwijspersoneel aanwezig zijn op scholen om de bouwstenen goed uit te kunnen voeren in de praktijk, bijvoorbeeld door ondersteunend personeel en/of intern begeleiders meer structureel in te zetten.
Een schematische weergave en inhoudelijke samenvatting van de vijf bouwstenen en twee randvoorwaarden vind je in onderstaande factsheet.
(tekst gaat verder na afbeelding)
Contact en meer informatie
Wil je weten hoe jouw bestuur of regio ervoor staat wat betreft de bouwstenen uit het model? Of heb je een andere vraag over dit onderwerp? Neem dan contact op met Martine Broekhuizen of Esther Slot.