Wie of wat maakt Europa? Groot onderzoeksproject streeft naar meer inclusief continent

Hoe kunnen we betere kennis produceren over de vele bevolkingsgroepen die Europa al eeuwen vormgeven? Hoe kunnen we de beeldvorming over wie en wat Europa is laten aansluiten bij de alledaagse praktijk? En hoe kan Europa zijn koloniale verleden zo verwerken dat het een werkelijk divers en inclusief continent wordt? Met een subsidie van 4,9 miljoen euro uit de Nationale Wetenschapsagenda kan een interdisciplinair consortium onder leiding van cultuurhistorica dr. Rachel Gillett (Universiteit Utrecht) met deze vragen aan de slag. In het project Re/Presenting Europe: Popular Representations of Diversity and Belonging spelen onderwijs en onderzoek vanuit postkoloniale en globaliserende perspectieven een grote rol. Met een grassroots-aanpak, waarin wetenschappers nauw samenwerken met maatschappelijke organisaties, wil het project de kennis binnen gevestigde academische en culturele instellingen meer inclusief maken.

Populaire cultuur

Het interdisciplinaire consortium kijkt naar positieve voorbeelden van verbondenheid, zoals in populaire sporten als voetbal. Maar ook naar kunst en cultuur in de grootstedelijke samenleving zoals hiphop. Ofwel: wie zijn de nieuwe helden en hoe zorgen ze ervoor dat ook jongere generaties zich thuis voelen in Europa? “Niet alleen onderzoeken we huidige voorstellingen maar we smeden met onze maatschappelijke partners ook nieuwe voorstellingen” vertelt Gillett. “We gaan Europa opnieuw voorstellen in allerlei uitingen, variërend van theaterstukken tot graphic novels, boeken, exposities, jeugdprogramma's, documentaires en trainingsprogramma’s voor docenten.”

Er worden bijvoorbeeld podcasts en een documentaire gemaakt over de opkomst en betekenis van rap, hiphop en graffitti in Nederland in de afgelopen 40 jaar, in samenwerking met onder andere betrokken artiesten, Beeld en Geluid, en the Black Archives. Ook komt er een urban arts en hiphop-archief, wat bijdraagt aan een volwaardiger plek voor deze kunstvormen in de definities van cultuur die gevestigde academische en culturele instellingen hanteren. Een ander voorbeeld is een onderzoek naar sporthelden en de invloed van stereotypen: sociologen, antropologen en historici werken daarin samen met onder andere Feyenoord en de bevindingen worden onder meer verwerkt in een theatervoorstelling.

Diversiteit leidt tot solidariteit

“Uiteindelijk willen we een meer inclusief begrip van Europa en in het bijzonder Nederland creëren”, licht Gillett toe. “Deze herdefiniëring van de Europese samenleving erkent de lange aanwezigheid van superdiverse groepen 'anderen'. Door gebruik te maken van de creatieve energie van diversiteit wordt solidariteit zichtbaar en kan herstel van koloniaal trauma plaatsvinden.”

Ons uiteindelijke doel is om de veerkracht en sociale samenhang van Europa te versterken.

Gezamenlijk avontuur

“Het uiteindelijke doel is om de veerkracht en sociale samenhang van Europa te versterken," aldus Gillett. "Dat de kracht van het project zit in de samenwerking binnen en buiten de academische muren bleek al uit de stevige discussies die binnen het project plaatsvonden over het begrip 'zwarte identiteit.' Dit begrip verenigde ons in eerste instantie: we wilden gaan onderzoeken hoe Afro-Europeanen en andere miskende groepen hebben bijgedragen aan de Europese geschiedenis en cultuur. Maar gaandeweg ontdekten we dat in ons projectnetwerk heel verschillende opvattingen leefden van ‘zwart’ en ’anders-zijn’: terwijl sommigen vonden dat de term ‘zwarte identiteit’ racisme versterkt, ervoeren anderen deze juist als een krachtige weerspiegeling van de processen van uitsluiting die hun identiteit hebben gevormd. Dit gebrek aan consensus werd juist een sterkte van ons project. De paradox is dat het doorbreken van categorieën ons samenbrengt in dit gezamenlijk avontuur. Dit toont het potentieel van onze focus op verbondenheid en ‘erbij horen’ voor de vijfjarige looptijd van dit project.”

Als onderdeel van het project zal ook een woordenlijst worden ontwikkeld die inzicht geeft in de termen die we gebruiken om onze identiteit te definiëren en in de effecten van die termen. Daarbij worden academische en alledaagse opvattingen over termen als Zwart, Anders-zijn, Europees, Zwart Europa, Afro-Nederlands, Migratieachtergrond enz. naast elkaar gelegd.

Grensverleggende samenwerking

De kracht van het consortium is de letterlijk en figuurlijk grensverleggende mate van samenwerking tussen academische onderzoeksinstellingen en maatschappelijke (community based) organisaties die de diversiteit van de Europese samenleving vertegenwoordigen en weerspiegelen. Dit team onderzoekt verbanden tussen de Nederlandse identiteit en Europa, ook in de trans-Atlantische verbinding.  

Als LKCA vinden we het essentieel dat het onderzoek plaatsvindt met mensen uit de praktijk én wordt teruggegeven aan die praktijk, door bijvoorbeeld theatervoorstellingen, podcasts en dialoogsessies. Alleen dan kunnen we een verandering bewerkstelligen.

Samenwerking wetenschap en maatschappij

De Universiteit Utrecht (Rachel Gillett, Jaap Verheul en Brianna Kennedy) gaat samenwerken met een groot aantal universiteiten (Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Universiteit Leiden, Universiteit van Amsterdam, Universiteit van Curaçao, Vrije Universiteit Amsterdam), hogescholen (Hanzehogeschool Groningen, Hogeschool Utrecht en Reinwardt Academie), KITLV en vele maatschappelijke en kennisorganisaties (Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst LKCA, Mulier Instituut, Nationaal Museum van Wereldculturen, de Participatie Federatie, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Cultuur Oost, House of Urban Arts, Stichting de Sportwereld, Feyenoord, Erfgoed Brabant, Keti Koti Tafel, Future Me, Foundation Amsterdam HipHop Academy, Stichting Fundashon Bon Intenshun, Literatuurmuseum, Zwart Archief, Stichting Ocan, Noordstaat, De Rijdende Popschool, Groninger Museum, Stichting Nowhere, FunX, FARE).