Werken naast de bijstand: een springplank naar financiële zelfstandigheid

Als bijstandontvangers gaan werken naast hun uitkering, vergroot dat hun kans om duurzaam financieel zelfstandig te worden. Vooral uitzendwerk is een goede springplank. Dat zijn de belangrijkste conclusies uit de studie From social assistance to self-sufficiency, die onderzoekers van de Universiteit Utrecht onlangs publiceerden in het wetenschappelijk tijdschrift European Sociological Review

In de studie is voor alle 28-55 jarige bijstandontvangers uit januari 2010 (236.500 mensen) nagegaan of zij binnen 48 maanden duurzaam financieel zelfstandig* werden. De centrale vraag was of dit verschilde tussen mensen die daaraan voorafgaand werkten naast hun uitkering, en degenen die dat niet deden. Van de onderzochten wordt 16% duurzaam financieel zelfstandig. En in bijna 8% van de waarnemingen werken mensen naast hun bijstandsuitkering. Het onderzoek is uitgevoerd op basis van geanonimiseerde administratieve gegevens, bijeengebracht door het Centraal Bureau voor de Statistiek.

grafiek met kans op financiële onafhankelijkheid
Figuur 1: Kans op duurzame financiële zelfstandigheid bij bijstandontvangers, die twee maanden eerder wel of geen betaald werk hadden naast hun uitkering (maanden vanaf januari 2010)

Kans vier maal zo groot

Figuur 1 laat zien dat mensen die naast de uitkering werken een grotere kans hebben om duurzaam financieel zelfstandig te worden. Ten opzichte van de groep die inactief blijft is die kans vier maal zo groot (2,23% tegenover 0,56%). In beide groepen neemt de kans af naarmate men langer in de bijstand verkeert. 

Springplank

De bevindingen duiden erop dat werken naast de uitkering een ‘springplank’ kan zijn. De oorzaak hiervan kan gelegen zijn in de sociale contacten die men via werk opdoet (waaruit bijvoorbeeld informatie over vacatures naar voren komt). Ook is het mogelijk dat de werkende groep aanvullende vaardigheden (menselijk kapitaal) opdoet, of voorkomt dat dit veroudert. Ten slotte is het denkbaar dat de groep die naast de uitkering werkt bij werkgevers minder last heeft van het stigma dat soms aan het ontvangen van bijstand kleeft, en een signaal afgeeft dat men betrouwbaar is en beschikt over basale werknemersvaardigheden. De uitkomsten weerspreken dat werken naast de uitkering een ‘val’ is, een veronderstelling die men in de wetenschappelijke literatuur en het beleidsdebat ook regelmatig tegenkomt.

staafdiagram kans op financiële zelfstandigheid
Figuur 2: Kans op duurzame financiële zelfstandigheid, naar type arbeidsrelatie. (Kans ten opzichte van een referentiepersoon met de volgende kenmerken: 28 jarige man, laagopgeleid, autochtoon, geen arbeidservaring of eerdere bijstandontvangst.)

Werkeffect

Uit figuur 2 komt naar voren dat alle bijstandontvangers die naast de uitkering werken een hogere kans op duurzame financiële zelfstandigheid hebben dan degenen die dat niet doen. Het ‘werkeffect’ is bij uitzendwerk echter het sterkst.

Uitzendeffect

Het ‘uitzendeffect’ werd eerder ook aangetroffen in Duits en Oostenrijks onderzoek. Er zijn verschillende verklaringen denkbaar, die elkaar niet uitsluiten. Werkgevers gebruiken uitzendwerk mogelijk om mensen te screenen voordat zij hen definitief inhuren, met meer uren of een beter loon. Ook kunnen zij uitzendovereenkomsten gemakkelijker beëindigen dan vaste aanstellingen. Werkenden kunnen via het uitzendbureau gemakkelijker doorstromen naar een andere tijdelijke positie waarin zij meer verdienen. Uitzendbureaus zijn wellicht efficiënter in het matchen van het aanbod met de wensen van werkgevers in termen van vaardigheden, potentieel en achtergrond; bieden mogelijk gerichte training en begeleiding aan bijstandontvangers; of slagen erin relatief veel bijstandontvangers aan te trekken met een verhoudingsgewijs korte afstand tot de arbeidsmarkt. Op basis van deze studie valt niet uit te maken welke verklaring in Nederland het meeste gewicht in de schaal legt.

De studie is uitgevoerd in het kader van het project ‘Van netwerk naar werk?’ bij de Universiteit Utrecht. Ze is gefinancierd door Instituut Gak, een fonds dat de kwaliteit van de Nederlandse sociale zekerheid en arbeidsmarkt bevordert via maatschappelijke projecten, onderzoek en leerstoelen.

Het artikel ‘From social assistance to self-sufficiency; Low income work as a stepping stone’ , geschreven door Sanne Boschman, Ineke Maas, Cok Vrooman en Marcus Kristiansen, verscheen in European Sociological Review.

* Duurzame financiële zelfstandigheid = heeft 6 maanden geen bijstandsuitkering ontvangen, met werk als voornaamste inkomensbron in de eerste maand.