'We hebben een toekomstgerichte aanpak van klimaatfinanciering nodig'

De uitkomst van de COP29-conferentie in Bakoe over klimaatfinanciering was teleurstellend. Het leverde veel minder op dan nodig was in termen van CO2-reductie, in termen van de hoeveelheid geld die wordt toegewezen aan klimaatfinanciering in het mondiale Zuiden, en in de manier waarop dit geld zal worden uitbetaald, zegt Irene Monasterolo, hoogleraar Climate Finance aan de Utrecht University School of Economics (U.S.E.). De interne politiek van landen, en hun eigen economische en financiële belangen hebben de overhand gehad in de politieke onderhandelingen over de gemeenschappelijke klimaatdoelen. Dit is een lose-lose situatie voor alle landen.

We zien nu al de gevolgen van klimaatverandering. We weten dat we nu moeten handelen. We weten dat eerder handelen voor iedereen goedkoper en veiliger zou zijn. Aan de kant van de private financiering is een gebrek aan beleidscoherentie een belangrijk probleem. Er is een gebrek aan gemeenschappelijke prikkels om van het probleem naar de oplossing te gaan, en dit blijft het probleem vergroten. Recente ontwikkelingen, zoals de terugtrekking van de VS uit het Klimaatakkoord van Parijs, zullen klimaatfinanciering en de overgang naar een koolstofarme economie bemoeilijken, met name in het mondiale Zuiden.

Klimaatverandering gaat verder door en is endogeen, wat betekent dat de toekomst van klimaatverandering afhangt van onze risicoperceptie en investeringsbeslissingen van vandaag, zegt Monasterolo, we hebben een toekomstgerichte benadering van klimaatfinanciering en de risicobeoordeling ervan nodig.' Daarom benadrukt ze ook de noodzaak van visie. 'We hebben een duidelijk klimaatbeleid en investeringsplan voor de lange termijn nodig op het hoogste beleidsniveau. De politieke economie is weer terug op dit terrein. Klimaatinvesteringen in mitigatie en adaptatie moeten worden gepland in overeenstemming met een visie op hoe we willen dat onze economie en samenleving er over tien, twintig, dertig jaar uitzien in termen van de energie- en duurzaamheidstransitie en klimaatbestendigheid.

Beleidsmakers moeten nu programmeren en vooruit plannen om te voorkomen dat we later een enorme hoeveelheid geld, banen en levens verliezen. De tijd dringt, zoals de wetenschap ons duidelijk heeft laten zien. Maar beleidsmakers zitten gevangen in een kat- en muisspel, in plaats van te zoeken naar gemeenschappelijke oplossingen die op de middellange termijn efficiënter zijn.

De EU is een van de verliezers van de COP op het gebied van klimaatfinanciering. De EU heeft de afgelopen vijftien jaar een voortrekkersrol gespeeld op het gebied van klimaatfinanciering en klimaatactie. Maar het ontbreken van een gemeenschappelijke impuls voor de transitie en de individuele reacties van de EU-lidstaten op de energiecrisis hebben de gemeenschappelijke inspanningen van de EU verzwakt. Het resultaat is de verwatering van verschillende klimaatinitiatieven en het verlies van geloofwaardigheid als klimaatspeler in de internationale arena. En dit resultaat is helemaal gekoppeld aan interne politieke beslissingen van de EU.

Toch blijft ze bijdragen aan de noodzakelijke verandering: Ik werk regelmatig samen met centrale banken, financiële toezichthouders en de industrie, waarbij ik met behulp van onderzoeksresultaten en -methoden adviseer voor de besluitvorming'. 

Op dit moment werk ik met name samen met het Network for Greening the Financial System (NGFS), dat bestaat uit ongeveer 130 centrale banken en financiële toezichthouders in de wereld. We ontwikkelen korte termijn klimaatscenario's die door de NGFS en de industrie zullen worden gebruikt voor klimaatstresstests van zowel fysieke risico's als transitierisico's. Eigenlijk ben ik erg onder de indruk, want ondanks het minder gunstige beleidsklimaat en hun reguliere baan, werken verschillende centrale banken, waaronder de ECB, hier echt hard aan. Sommige centrale banken, zoals De Nederlandse Bank, zijn zelfs aan de slag gegaan met natuur- en biodiversiteitsrisico's.

De ‘deal’ op COP29

Ik ben niet erg verrast over de COP29, het volgt de lijn van de laatste twee COP's, gaat Monasterolo verder. Er is een deal die beter is dan helemaal geen deal. Maar de deal is in meerdere opzichten zeer onbevredigend.

De kwestie van timing heeft ook te maken met het bedrag dat nodig is. Nu niets doen, betekent dat er later veel meer investeringen nodig zijn.

Vanuit het oogpunt van klimaatfinanciering is het onbevredigend – 300 miljard per jaar tegen 2035 is peanuts, in vergelijking met wat lage-inkomenslanden nu al nodig hebben om klimaateffecten en rampen het hoofd te bieden. Het geld komt te laat en zal om twee redenen niet genoeg zijn; Investering  in aanpassing aan en mitigatie van klimaatverandering (d.w.z. het beperken van nieuwe emissies) zijn nu nodig, niet vanaf 2035. Er is altijd vertraging vanaf het moment dat je het geld is toegezegd totdat  het daadwerkelijk uitgekeerd wordt. En het zal ook hoogstwaarschijnlijk niet veel meer genoeg zijn. De kwestie van timing heeft ook te maken met de hoeveelheid die nodig is. Nu niets doen, betekent dat er later veel meer investeringen nodig zijn.

Mondiale Noorden – Mondiale Zuiden dimensie

Bovendien is er ook een Mondiale Noorden - Mondiale Zuiden-dimensie. De meeste lage-inkomenslanden hebben nu al last van klimaatverandering en hebben daar het minst aan bijgedragen. Maar zij betalen wel de hoogste prijs.

Aan de ene kant zijn doortastende mitigerende maatregelen van de vervuilers nodig, maar die zijn er nog niet. Dit vergroot op zijn beurt de behoefte aan investeringen in het vergroten van weerbaarheid tegen klimaatverandering en de daarmee samenhangende financieringsbehoeften, met name in lage-inkomenslanden. 

Aan de andere kant worden lage-inkomenslanden, die al sterk zijn blootgesteld aan en beïnvloed worden door fysieke klimaatrisico's, door ratingbureaus en beleggers als risicovoller beschouwd (in termen van hun economische prestaties), dus des te duurder zal het voor hen zijn om op internationale markten te lenen en te investeren in klimaatmitigatie en -adaptatie.

De Green Deal

De EU is een goede spiegel van wat er op een breder, internationaal niveau gebeurt, zegt Irene Monasterolo. De EU was zeer ambitieus in het opzetten van klimaatbeleid. We hebben ETS, sommige landen hebben al een koolstofbeprijzing bovenop de emissierisicoregeling (voor markten). En zeer gedurfde, emissiereductieprogramma's, waaronder de CO2 neutraliteit in 2050. Deze doelstellingen werden gestructureerd in financieringsprogramma's (de Green Deal), in het Next Generation EU-programma en werden ook ondersteund door een handhaving van groene normen zoals de EU-taxonomie van duurzame activiteiten, normen voor groene obligaties en koolstofarme benchmarks.

Bovendien was de Europese Centrale Bank een van de eerste centrale banken ter wereld die een klimaatstresstest uitvoerde en haar onder toezicht staande instellingen vroeg om elk jaar een klimaatstresstest uit te voeren.

Energiezekerheid en economisch concurrentievermogen kunnen niet worden bereikt zonder klimaatactie

Een zeer ambitieus programma dus, en meer dan tien jaar lang heeft dit de transitie-inspanningen gestimuleerd op het gebied van beleid, geld en financiële regelgeving. Sinds de energiecrisis als gevolg van de Russische invasie van Oekraïne (die het keerpunt was), is de ambitie echter verzwakt in plaats van versterkt. Een grote kans om dichter bij energieonafhankelijkheid en de transitie te komen, werd gemist toen de EU-lidstaten Russisch gas gewoon vervingen door andere bronnen voor gas, in plaats van samen te werken aan energiezekerheid en zich te concentreren op hernieuwbare energie. Het geld was er (we hadden jaren van zeer lage of negatieve rentetarieven) om het mogelijk te maken.

Wat ontbrak was het politieke momentum en de ambitie. Dit wordt helaas gedreven door het korte termijn denken van de beleidsvorming, ook binnen de EU en de Commissie. De nieuwe Europese Commissie keerde (na de verkiezingen) de Green Deal-agenda de rug toe, en mist een gemeenschappelijke visie op de toekomst van Europese klimaatbestendigheid, energiezekerheid en economisch concurrentievermogen. Energiezekerheid en economisch concurrentievermogen kunnen niet worden bereikt zonder klimaatactie.

De energiecrisis was een stresstest – maar dan echt?

Mensen, zelfs academici, hebben de neiging om te denken dat deze schokken pas in de toekomst plaatsvinden. Ze houden er geen rekening mee dat financiën alles te maken hebben met verwachtingen. En de verwachtingen waardoor we het risico lopen dat de overgang niet wordt gemaakt of dat sommige sectoren benadeeld worden (hogere kosten, lagere inkomsten). Dat  kan abrupt veranderen, gezien de instroom van nieuwe informatie, bijvoorbeeld de centrale bank die zegt dat we een programma voor de aankoop van groene activa zullen doen, of een grotere schok door een energiecrisis. Dit was dus een heel goed voorbeeld van hoe onvoorbereid we zijn. Het goede nieuws is dat we nieuwe klimaatscenario's voor de korte termijn integreren, waaronder ook de schokken van de energiecrisis.

Wat wil je bereiken met je leerstoel Climate Finance aan de Universiteit Utrecht?

Mijn doel is om het werk dat ik de afgelopen veertien jaar heb gedaan op het gebied van klimaateconomie en -financiering voort te zetten, en onderzoek te doen dat impact heeft op de besluitvorming, of het nu gaat om beleidsvorming, financiële regulering of investeringsbeslissingen. Op het gebied van onderzoek concentreer ik me, gezien de ondersteuning van klimaatmitigatie, op de analyse van de beschermingskloof op het gebied van klimaatverzekeringen en het ontwerp van beleid en financiële instrumenten om de kloof te dichten. Ik kijk ook verder dan klimaatverandering en richt me op natuur-gerelateerde en biodiversiteitsrisico's, met inbegrip van een biodiversiteitsstresstest en de beoordeling van op de natuur gebaseerde geldstromen en behoeften.

Beschouw je jezelf als een activist of een geëngageerde onderzoeker?

Ik ben econoom. Maar ik geloof ook dat onderzoek de besluitvorming kan ondersteunen en een positieve impact kan hebben op het leven van mensen. In Italië hadden we een zeer briljante econoom, Federico Caffè, die altijd zei: "L'economia è politica" – Economie is politiek.

Meer informatie

Meer weten? Neem dan contact op met Irene Monasterolo: i.monasterolo1@uu.nl