VMR Jubileumcongres 'Transitie naar duurzaamheid – een uitdaging voor het recht'
Op 14 juni 2017 vierde de Vereniging voor Milieurecht (VMR) haar 35e verjaardag met een congres over de uitdagingen voor het recht bij de transitie naar duurzaamheid.
Tijdens de algemene vergadering werd kort teruggekeken op het afgelopen jaar en wisselden enkele bestuursleden. Vervolgens presenteerden experts uit het bedrijfsleven, de overheid, de rechterlijke macht en de academie hun visie op juridische en beleidstechnische uitdagingen bij thema’s zoals circulaire economie, duurzame ontwikkelingsdoelen, adaptatie aan klimaatverandering en de energietransitie. De presentaties vindt u terug op de website van de VMR.
Algemene vergadering van leden
In slechts twaalf minuten was de algemene vergadering van leden voltrokken. Na het welkom heten van de leden, een korte terugblik op het jaar, verkiezing van de kascommissie en decharge van het bestuur, werden enkele bestuurders gewisseld. Marleen van Rijswick (Universiteit Utrecht) en Tonny Nijmeijer (Radboud Universiteit) treden af als bestuursleden, Jonathan Verschuuren (Universiteit Tilburg), Cathine Knijff (Tata Steel en geassocieerd medewerker van het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law - UCWOSL) en Chris Backes (Universiteit Utrecht) worden benoemd als nieuwe bestuursleden. Kars de Graaf vervangt Marleen van Rijswick als voorzitter van de VMR bestuur, en Valérie van ’t Lam (Stibbe en geassocieerd medewerker van UCWOSL) is benoemd als secretaris.
Congres
Na de algemene vergadering presenteerden experts uit het bedrijfsleven, de overheid, de rechterlijke macht en de academie hun visie op de juridische en beleidstechnische uitdagingen bij de transitie naar duurzaamheid.
Hans Mommaas, Directeur Planbureau voor de Leefomgeving en parttime Hoogleraar Regional Sustainability Governance aan de Universiteit van Tilburg, schetst in zijn presentatie de transitie van ‘klassieke milieuzorg’ naar ‘inclusief milieubeleid’, en bespreekt de bouwstenen die voor deze transitie nodig zijn. De overheid kan zich niet langer beperken tot reactief beleid gericht op concrete, lokale milieuproblemen. De milieuproblemen in de 21e eeuw, zoals klimaatverandering, de afname van de biodiversiteit en ontoereikende beschikbaarheid van grondstoffen vragen om een andere aanpak. De overheid moet daarbij meervoudige rollen aannemen, participeren op verschillende niveaus en lange termijn doelen stellen. Het rapport van het planbureau voor de Leefomgeving over dit onderwerp, genaamd ‘Wissels Omzetten’ is hier online te vinden.
Hugo von Meijenfeldt, Coördinator Nationale Implementatie Duurzame Ontwikkelingsdoelen, staat in zijn presentatie eerst stil bij de successen van de millenniumdoelen. Vervolgens vertelt hij over de ‘Sustainable Development Goals’ (SDGs) en de juridische aspecten daarvan. De 17 doelen, 169 subdoelen en 230 indicatoren zien toe op onderwerpen zoals armoede, onderwijs, gelijkheid, en energie. Nederland scoort goed op economie, gezondheid, onderwijs en instituties en heeft uitdaging bij klimaat/energie, gender, voetafdruk in het buitenland en de kwaliteit water en natuur. SDGs zijn een omvattende taal en paraplu boven bestaande regels, en zij geven invulling en richting aan open normen en zorgen voor samenhang. De doelen zijn juridisch niet bindend, maar hebben een hoog politiek commitment van de Nederlandse overheid en koepels van stakeholders.
Met de prikkelende titel ‘Nederland Climate Proof, Yes we can! – but should we?’ bespreekt Marleen van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht aan de Universiteit Utrecht, de verantwoordelijkheden van publieke en private partijen en de rol van het recht bij het realiseren van klimaatadaptatie. Klimaatverandering is een venijnig probleem waarvoor oplossingen op verschillende niveaus nodig zijn, met meetbare doelen en concrete verantwoordelijkheden. Maar over de rolverdeling en de normatieve uitgangspunten is debat nodig. In dat kader merkt ze op dat de overheid verdragsrechtelijke en grondwettelijke verplichtingen heeft om maatregelen te nemen tegen klimaatverandering, maar dat ook de eigen verantwoordelijkheden van burgers en bedrijven niet uit het oog verloren moeten worden. Ze staat stil bij (beleids)instrumenten van zowel juridische als niet-juridische aard en andere mogelijke maatregelen voor het bewerkstelligen van een veerkrachtige samenleving die kan omgaan met klimaatverandering.
Chris Backes, hoogleraar omgevingsrecht aan de Universiteit Utrecht, bespreekt in zijn presentatie de rol die circulaire economie kan spelen bij het bewerkstelligen van een duurzame omgang met grondstoffen, en stelt de vraag of voor het regelen en faciliteren van circulaire economie een grondstoffenwet nodig is. Hij merkt op dat met het huidige juridische instrumentarium weliswaar al veel mogelijk is, maar een integrale juridische strategie is wenselijker. Verder moeten er doelstellingen ontwikkeld worden met betrekking tot de reductie van (primaire) grondstoffen, omdat een strategie voor de (midden)lange termijn vooralsnog ontbreekt.
Marjolein Dieperink, advocaat bij Houthof Buruma Advocaten en onderzoeker bij de Vrije Universiteit Amsterdam, bespreekt de juridische knelpunten en successen met betrekking tot de energietransitie. Het grootste knelpunt op dit moment is dat het juridisch kader voor de productie en distributie van energie nog erg gefragmenteerd is, en bedrijven weinig zekerheid biedt voor de lange termijn. Ze pleit voor een integrale aanpak met een lange termijn visie en een heldere risico-allocatie. Verder bespreekt ze het juridische succesverhaal van windturbines op zee, wat volgens haar laat zien dat het recht kan functioneren als accelerator van de energietransitie door middel van een ‘carrot and stick approach’.
Tenslotte sprak Jaap Spier, oud AG bij de Hoge Raad en buitengewoon hoogleraar UvA en Stellenbosch, over de noodzaak om het juridische debat over klimaatverandering niet enkel op een vrijblijvend en algemeen niveau te voeren, maar dat er meetbare doelen en concrete verantwoordelijkheden geformuleerd moeten worden. Om dit te bereiken hoeven de rechtswetenschap en de rechterlijke macht veelal niet te wachten op nieuw recht, want door middel van moedige en creatieve interpretatie kan het recht al veel oplossingen bieden.
In de discussies was de noodzaak van een holistische en integrale aanpak van klimaatverandering een terugkerend thema. De problematiek rondom de opwarming van de aarde kent veel facetten, maar bij het nastreven van het ene doel mogen andere doelen niet uit het oog worden verloren. Voor een samenhangende aanpak van klimaatverandering zouden de SDGs richting kunnen geven. Tevens werd tijdens de discussies erop gewezen dat duurzaamheid breder is dan het tegengaan van klimaatverandering. In dat kader werd onder meer gewezen op de schending van mensenrechten in productieprocessen, bodemdaling, aardverschuivingen en de ‘plastic soup’. De discussie kon worden voortgezet bij de borrel onder het genot van biologische en vegetarische hapjes.
Tim Bleeker