Van weiland naar jungle: biodiversiteit meten en redden

Midden in het groene hart van Costa Rica werken onderzoekers aan de vraag hoe je biodiversiteit kunt herstellen én kunt meten of dit succesvol is. Het enorme project is een samenspel van wetenschappers, studenten, lokale bewoners en de stichtingen Adopteer Regenwoud en Work with Nature. “Dit is niet zomaar een wetenschappelijk project,” zegt projectleider Edwin Pos. “Dit is een samenwerking waarin iedereen bijdraagt aan een beter begrip, behoud en herstel van het regenwoud.”

Onder leiding van bioloog Edwin Pos onderzoekt het team hoe een stuk land dat vroeger een weiland of plantage was, weer kan uitgroeien tot een weelderig bos. De voorgeschiedenis van een stuk land heeft waarschijnlijk veel invloed op de biodiversiteit die er kan terugkeren.

De vraag is in hoeverre het uitmaakt wat er vroeger op dat stuk land gebeurde. Beïnvloedt dit bijvoorbeeld de snelheid waarmee het bos terugkomt? Of wat er überhaupt weer gaat groeien? En kunnen we nieuwe methodes ontwikkelen om dit beter te kunnen meten?

Bos is bos?

“Je zou denken: bos is bos. Maar zo eenvoudig ligt het niet,” zegt Pos. Een bos dat teruggroeit op een stuk grond waar bijvoorbeeld landbouw plaatsvond (ook wel een secundair bos genoemd), is niet zomaar hetzelfde als een bos dat nooit verstoord is geweest (een zogeheten primair bos). 

We willen weten hoe natuur zich herstelt, en of het überhaupt herstelt op een manier die we zouden verwachten of graag zien

“We willen dus juist weten hoe snel en in welke mate zo’n bos herstelt. Hoeveel soorten keren terug? Welke soorten zijn dat en is dat vergelijkbaar met het primaire bos? Hoe zit het met de opslag van koolstof in de vorm van biomassa? Dat soort inzichten zijn belangrijk om te kunnen vaststellen hoe natuur zich herstelt, en of het überhaupt herstelt op een manier die we zouden verwachten of wellicht graag willen zien.”

Meetvakken

Het is geen gemakkelijke klus om in een gigantisch bos te gaan meten welke bomen er allemaal groeien. Waar begin je? En hoe hou je het overzicht? De onderzoekers gebruiken hiervoor een slimme methode: ze delen het bos denkbeeldig op in stukjes van een hectare. In sommige van die hectares leggen ze zogeheten inventarisatie-plots van een kwart hectare, en die gaan ze uitgebreid inventariseren. In elke plot meten ze precies welke bomen er groeien en hoe groot ze zijn in diameter.

De onderzoekers leggen de plots aan door goed te kijken naar de lokale omstandigheden. Door genoeg plots aan te leggen, kunnen ze de patronen ontdekken en die extrapoleren naar de rest van het bos. Zodoende hoeven niet het complete bos te inventariseren.

Door dit elk jaar opnieuw te meten, krijgen ze een tijdlijn die laat zien hoe individuele bomen groeien, en daarmee ook hoe het bos zich ontwikkelt.

Met deze aanpak kunnen de onderzoekers nauwkeurig zien hoe het bos verandert. Komen er nieuwe soorten bij? Groeien bomen sneller in bepaalde gebieden? Hoe lang duurt het voordat een gekapt stuk bos weer op een natuurlijk regenwoud begint te lijken? “Dit soort vragen zijn belangrijk om te kunnen begrijpen hoe passief natuurherstel werkt”, zegt Pos.

Samen leren en werken

Wat het project uniek maakt, is de innige samenwerking met de lokale stichting, instituten zoals de Universiteit van Costa Rica, een herbarium dat is verbonden aan deze universiteit, de botanische tuin Lankester en natuurlijk de bewoners.

De mensen die bij het project wonen zijn onmisbaar. Dankzij hen kunnen we het hele jaar door gegevens verzamelen

Volgens Pos is het een wisselwerking. “Wij komen daar niet zomaar ‘even onderzoek doen’ om dan weer te vertrekken en vervolgens ergens de resultaten te publiceren. De mensen die daar wonen zijn onmisbaar, evenals de studenten die ze begeleiden. Ze helpen ons de meetvakken opzetten en onderhouden, maar ook met de verwerking van de metingen. Dankzij hen kunnen we het hele jaar door gegevens verzamelen.”

En het gaat verder dan alleen onderzoek. De lokale stichting organiseert bijvoorbeeld activiteiten voor plaatselijke schoolkinderen, waaronder bosdagen waar ze de kinderen vertellen over het bos en wat ze daar kunnen vinden.

Dankzij speciale 'bosdagen' kunnen kinderen in de regio kennismaken met de natuur in hun eigen achtertuin en zien hoe waardevol die is

“Veel kinderen in de regio wonen bij het bos, maar komen er minder vaak dan je zou verwachten,” zegt Pos. “Met deze bosdagen kunnen ze kennismaken met de natuur in hun eigen achtertuin en zien hoe waardevol het is.” De lokale stichting creëert met hun werk ook banen voor de lokale gemeenschap. Pos: “Doordat zij daar werken, zijn er nu mensen die een inkomen verdienen als bijvoorbeeld ranger, als kok of beveiliger.”

Studentenprojecten

Het project is dus ook een springplank voor studenten. Niet alleen universitaire studenten doen hier veldwerk. Via de stichting werken ook hbo- en mbo-studenten mee, evenals vrijwilligers. Voor studenten is het een unieke kans om belangrijk veldwerk te doen, ervaring op te doen, en leren samenwerken. Iedereen brengt een eigen expertise, ervaring en motivatie mee en dat is voor iedereen zeer leerzaam, aldus Pos.

Bodemonderzoek

Dit jaar gaan de onderzoekers voor het eerst ook metingen aan de bodem verrichten. Om een goed beeld te krijgen van het bos willen ze zowel bovengronds als ondergronds kijken. Deze eerste analyses gaan ophelderen hoeveel voedingsstoffen in de bodem zitten. De onderzoekers hopen dat ze in de toekomst ook het bodemleven kunnen bestuderen.

Al die informatie wordt vervolgens ook geanalyseerd. De onderzoekers gaan becijferen welke processen een rol spelen in het ecosysteem, en wat de invloed is van de manier waarop de grond voorheen is gebruikt.

We kunnen straks gericht advies geven over bosherstel en achterhalen of we op de goede weg zijn

“Op basis van onze metingen en berekeningen kunnen we straks gericht advies geven over bosherstel en achterhalen of we op de goede weg zijn,” zegt Pos. “Dat kunnen we niet alleen maar hier toepassen, maar ook in andere tropische gebieden.”