Utrechtse onderzoekers betrokken bij zeven NWO ENW Groot-projecten

Utrechtse onderzoekers zijn betrokken bij zeven van de twintig gehonoreerde NWO Open Competitie ENW Groot-projecten. Bij vier van deze projecten is een Utrechtse onderzoeker hoofdaanvrager. De projecten ontvangen elk een subsidie tot 3 miljoen euro.

Het NWO-domein Exacte en Natuurwetenschappen (ENW) stimuleert met deze subsidies nieuwsgierigheidsgedreven, ongebonden fundamenteel onderzoek. Subsidies binnen het NWO Open Competitie ENW Groot-programma zijn bedoeld voor consortia waarin onderzoeksgroepen door samenwerking meerwaarde creëren. Van in totaal 92 vooraanmeldingen mochten dertig consortia hun aanvraag verder uitwerken. Het domeinbestuur heeft nu twintig projectaanvragen gehonoreerd, waarmee het honoreringspercentage op 21,7 procent komt.

Utrechtse onderzoekers zijn hoofdaanvrager van vier projecten:

Hoe weet een cel wat te worden? Welke beslissingsprocessen zitten hierachter?

Single Cell Analysis of Animal Development
Sander van den Heuvel (medeaanvrager: Kirsten ten Tusscher)

Alle cellen in ons lichaam bevatten een complete en identieke handleiding, het genetische materiaal. Daarin staat de volledige informatie voor onze levensprocessen. Toch gaan cellen totaal verschillende richtingen op; de een blijft een stamcel, een ander wordt een gespecialiseerde zenuwcel. Hoe weet een cel wat te worden? Welke beslissingsprocessen zitten hierachter? Een onderzoeksteam met uiteenlopende specialisaties gaat intensief samenwerken om cellulaire beslissingen te begrijpen. Ze zetten gedetailleerde moleculaire metingen aan ontwikkelende cellen om in een voorspellend computermodel. Het verkregen inzicht gaat helpen cellulaire beslissingen te controleren om daarmee regeneratie te stimuleren en kanker te stoppen.

We willen de oorsprong, aard, transport en impact van nanoplastics ontrafelen.

Nanoplastics: Origin, Structure and Fate
Bert Weckhuysen (medeaanvragers: Erik van Sebille, Florian Meirer)

Een multidisciplinair onderzoeksteam gaat de oorsprong, aard, transport en impact van nanoplastics onderzoeken. De eerste metingen hebben de aanwezigheid van nanoplastics, afbraakproducten van plastics, in de oceaan en ook in zelfgemaakte laboratoriummonsters aangetoond. Nu willen we ontrafelen wat deze moleculen en hun chemische en fysische eigenschappen zijn, hoe ze in oceanen worden getransporteerd, wat hun impact is op micro-organismen, die voorkomen in water of op plastic afval, en hoe ze reageren onder verschillende omgevingsomstandigheden. Onze resultaten leiden tot fundamentele kennis, die essentieel is voor het bedenken van adequate methodes voor de verwijdering van nanoplastics en hun ongewenste effecten op het milieu.

Fotonische kristallen kunnen de interactie van licht met materie op ongekende wijze versterken.

Self-Assembled Icosahedral Photonic Quasicrystals with a Band Gap for Visible Light
Alfons van Blaaderen (medeaanvragers: Allard Mosk, Laura Filion)

Fotonische kristallen zijn belangrijk voor veel onderzoeksgebieden en toepassingen omdat ze de interactie van licht met materie op ongekende wijze kunnen versterken. Door de inherent schaalbare en economische methode van de zelforganisatie van colloïdale deeltjes te gebruiken willen we niet alleen periodieke maar ook quasiperiodieke kristallen maken met een zogenaamde fotonische bandgap voor zichtbaar licht, het equivalent van een elektronische bandgap voor elektronen. Dit project gaat dergelijke structuren bestuderen en bekijken hoe ze lichtvoortplanting en generatie kunnen beïnvloeden. Dat zal nieuwe fundamentele kennis (bijvoorbeeld over quasikristallen) opleveren en ook toepassingen in datamanipulatie, verlichting, sensoren en fotokatalyse.

Welke invloed heeft de Antarctische ijskap op het waterpeil aan de Nederlandse kust?

State and fate of Antarctica’s gatekeepers: a High Resolution approach for Ice ShElf instability (HiRISE)
Bert Wouters (TUD/UU; medeaanvragers: Carleen Tijm-Reijmer, Willem Jan van de Berg)

Antarctica is de grootste onbekende in huidige projecties van zeespiegelstijging. Dit komt vooral door de grote onzekerheid in de rol van ijsplaten in een veranderend klimaat. Om deze onzekerheid te verkleinen, combineren we veldmetingen, satellietdata en klimaatmodellen om de huidige staat van de Antarctische ijsplaten met hoge resolutie en nauwkeurigheid in kaart te brengen. Zo kunnen we beter inschatten hoe de toekomstige stabiliteit van de ijsplaten verandert in de komende eeuwen, welke invloed dit heeft op het massaverlies van de Antarctische ijskap en wat dit betekent voor het waterpeil aan de Nederlandse kust. Lees meer over dit project in het nieuwsbericht van TU Delft.

Medeaanvrager

Daarnaast zijn Utrechtse onderzoekers betrokken bij nog drie gehonoreerde aanvragen:

• The Active Matter Physics of Collective Metastasis (hoofdaanvrager: Dr. E.H.J. Danen (UL); mede-aanvrager vanuit UU: Dr. J. de Rooij)
• Driving quantum phase transitions in topological correlated matter (TopCore) (hoofdaanvrager: Dr. E. van Heumen (UvA); mede-aanvrager vanuit UU: Prof.dr. C. de Morais Smith)
• Unwiring beneficial functions and regulatory networks in the endophytic microbiome (hoofdaanvrager: Prof. dr. J.M. Raaijmakers (Netherlands Institute of Ecology); mede-aanvragers vanuit UU: Prof.dr.ir. C.M.J. Pieterse, Dr. S.C.M. van Wees)