Tien Utrechtse onderzoekers ontvangen Vici-beurs

De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft Vici-beurzen toegekend aan tien onderzoekers van de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht. Zij ontvangen elk 1,5 miljoen euro voor onderzoek.

Het is één van de hoogste persoonsgebonden wetenschappelijke premies van Nederland. Gevorderde onderzoekers in Nederland kunnen hiervoor een aanvraag doen. Behalve eer geeft toekenning de onderzoeker de mogelijkheid om een eigen innovatieve onderzoekslijn te ontwikkelen en een onderzoeksgroep samen te stellen. Utrecht is goed vertegenwoordigd onder de laureaten: van de in totaal 33 toegekende Vici’s, gaan er 10 naar de UU of het UMC Utrecht.

De gehonoreerde Vici-projecten

BugControl: bescherming van natuursteen door bacteriën

Prof. dr. Veerle Cnudde is hoogleraar Aardwetenschappen, met een specialisatie in röntgen microscopie. Cnudde gaat in haar Vici-project een onderzoekslijn opzetten om natuursteen onder de loep te nemen.Natuursteen aanwezig in ons landschap en in onze gebouwen, is continu onderhevig aan verschillende verweringsvormen. De aanwezigheid van vocht is hier meestal de grote boosdoener. In dit project zullen Cnudde en haar team het vochtgedrag in de steen beïnvloeden, door bacteriën op een positieve manier in te zetten.

In dit interdisciplinaire onderzoeksproject ontwikkelen we een nieuwe methode waar we de dynamische processen binnen stenen visualiseren, begrijpen en beïnvloeden

Cnudde kan niet wachten met haar Vici-project te starten, met name omdat ze nieuwe methodes gaan ontwikkeling die een boost zullen geven aan haar onderzoeksveld. “Binnen dit interdisciplinaire onderzoeksproject zal een nieuwe methode ontwikkeld worden, waarbij de microbiële activiteit op een positieve manier wordt gebruikt ter conservatie van de gesteenten in ons bouwkundig erfgoed. Naast traditionele onderzoekmethodes zullen we gebruik maken van innovatieve X-stralen beeldvormingstechnieken. Hierdoor zullen we de dynamische processes binnenin de steen visualiseren, begrijpen en beïnvloeden,” aldus Cnudde.

Het leren van prosodie voor en na de geboorte

Prof. dr. Aoju Chen is hoogleraar Taalontwikkeling. In haar onderzoek staan kinderen en taalontwikkeling altijd centraal, zo ook in haar Vici project. Een ongeboren kind begint al geluiden te horen na 27 weken zwangerschap. Hoewel de spraak die in de baarmoeder wordt gehoord gedempt is, komen de prosodische eigenschappen (b.v. intonatie, ritme) intact door de baarmoeder. Dit project zal het eerste zijn om te onderzoeken hoe kinderen de prosodie van hun moedertaal leren, tijdens het laatste trimester van de zwangerschap en de eerste drie levensjaren

Het onderzoek in mijn aanvraag is niet alleen belangrijk maar ook urgent: het moet nu gedaan worden

Chen vertelt enthousiast dat ze “heel blij” is met de Vici-beurs, maar ze onderstreept ook de noodzaak van haar onderzoek. “Het onderzoek in mijn aanvraag is niet alleen belangrijk maar ook urgent. Het moet nu gedaan worden. Omdat kennis van de vraag ‘hoe kinderen zo vroeg prosodie leren’ ons kan leiden naar de mechanismen die ten grondslag liggen aan taalontwikkeling. Deze kennis is ook dringend nodig om premature pasgeborenen zorg te bieden die de taalontwikkeling bevordert, en om de taal en het sociale vermogen van kinderen met autisme of met een risico op autisme te verbeteren. Dit onderzoek brengt taalontwikkeling en medische wetenschap dichtbij elkaar om nieuwe vraagstukken te behandelen."

Zelfstandig leren verbeteren

Prof. dr. Tamara van Gog is hoogleraar Onderwijwetenschappen en is ‘méér dan verheugd’ om te beginnen met haar Vici-project. Van Gog gaat onderzoek doen naar manieren om zelfstandig leren te verbeteren. Effectief zelfstandig leren, vereist dat leerlingen accuraat kunnen beoordelen wat ze al wel en wat ze nog niet kunnen en dat gebruiken om een geschikte nieuwe studietaak te kiezen. Dat is notoir moeilijk. Onderwijspsychologen onderzoeken waarom dat is en testen methodes om leerlingen te helpen betere keuzes te maken

De coronacrisis heeft het afgelopen jaar pijnlijk duidelijk gemaakt dat het kunnen sturen van het eigen leerproces ontzettend moeilijk is voor studenten

“De coronacrisis heeft het afgelopen jaar pijnlijk duidelijk gemaakt dat het goed kunnen sturen van het eigen leerproces ontzettend belangrijk, maar ook ongelooflijk moeilijk is voor leerlingen en studenten," vertelt van Gog. "Het is dan ook van groot belang om uit te vogelen wat effectieve methoden zijn om zelfstandig leren te verbeteren: wat werkt wel, en wat werkt niet? En werkt een methode altijd voor iedereen? Dat zijn niet alleen heel uitdagende onderzoeksvragen; de uitkomsten zijn ook uitermate relevant voor het onderwijsveld”, legt Van Gog uit.

Verantwoord gebruik van neurotechnologie voor een veiliger samenleving

Prof. dr. Gerben Meynen is hoogleraar Forensische psychiatrie aan de faculteit Recht, Economie, Bestuur  en Organisatie en is één van de trotse ontvangers van een Vici-beurs. Met zijn beurs wil hij onderzoek gaan doen naar verantwoord gebruik van neurotechnologie. Misdrijven brengen de maatschappij veel schade toe. Neurotechnologie zou kunnen helpen recidive te verminderen en de maatschappij veiliger te maken. Maar deze technieken – waarbij hersenen van veroordeelden zelfs zouden kunnen worden veranderd – brengen aanzienlijke risico's met zich mee, bijvoorbeeld voor iemands lichamelijke integriteit. Hoe kunnen ze verantwoord worden toegepast?

Het bijzondere aan dit project is dat er vanuit recht en ethiek samen gekeken wordt naar de betekenis van neurotechnologie voor het strafrecht

Meynen is trots en blij dat hij een Vici-beurs ontvangt, met name omdat zijn onderzoek een interdisciplinaire insteek heeft, iets dat Meynen altijd nastreeft in zijn onderzoek. “Het bijzondere aan dit project is dat er vanuit recht en ethiek samen gekeken wordt naar de betekenis van neurotechnologie voor het strafrecht”, vertelt Meynen.

De meest archaïsche oceaan in ons universum

Dr. Umut Gursoy is universitair docent Natuurkunde. Vol met energie en zin start hij zijn onderzoek naar ‘de snaartheorie’. De snaartheorie suggereert dat golven in een oceaan van quarks en gluonen - de fundamentele bouwstenen van atoomkernen - gerelateerd zijn aan rimpelingen van de horizon van een zwart gat. In zijn Vici-project zal hij en zijn team deze verbinding gebruiken om te beschrijven hoe energie en lading stroomt in de eerste microseconden van ons universum.     

Deze Vici-subsidie geeft mij ontzettend veel zin en energie om onbekend terrein te gaan verkennen!

Gursoy geeft aan dat hij vooral nieuwe motivatie vond toen hij het telefoontje van NWO kreeg. “Deze Vici-subsidie is een flinke boost voor mijn onderzoek, en geeft mij ontzettend veel zin en energie om onbekend terrein te gaan verkennen!”, vertelt Gursoy enthousiast.

Cascades van snelle klimaatveranderingen

Dr. Anna von der Heydt is universitair docent oceanografie. Met deze Vici-beurs gaat Von der Heydt gevallen van ‘snelle klimaatveranderingen’ onderzoeken. Het abrupt stilvallen van de warme Golfstroom kan elders abrupte klimaatveranderingen veroorzaken, zoals een intensivering van El Nino of het versneld ontdooien van permafrost-gebieden. Het onderzoeksteam zal de risico's van dergelijk cascade-gedrag in het klimaatsysteem kwantificeren met het doel om gevaarlijke klimaatverandering door opwarming van de aarde te identificeren.

Om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te bereiken is een betrouwbare risicobeoordeling van abrupte klimaatverandering essentieel

Von der Heydt is trots dat zij met haar Vici-project haar steentje bij kan dragen voor een duurzame toekomst. “Om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te bereiken”, legt Von der Heydt uit, “is een betrouwbare risicobeoordeling van abrupte klimaatverandering essentieel. Daarvoor hebben we meer kennis nodig over de interacties tussen klimaatsubsystemen, en ik ben heel blij dat ik daar met mijn Vici-project kan bijdragen.”

Groene logica: het ontcijferen van keuzes van planten in hun zoektocht naar voedsel

Prof. dr. Kirsten ten Tusscher is hoogleraar Biologie. Haar Vici-project gaat over planten. Planten breiden hun wortelstelsel uit in een voortdurende zoektocht naar voedingsstoffen. Ten Tusscher en haar team onderzoeken hoe planten “beslissen” waar en hoeveel ze investeren in wortelgroei. Met experimenten en modellen bepalen ze hoe planten informatie over aanwezigheid van voedingsstoffen, hun interne voedselbehoefte, en beschikbare energie voor wortelgroei gebruiken om tot groeibeslissingen te komen.

Ik wil uitzoeken hoe planten op basis van hun omgevingsomstandigheden ‘uitrekenen’ welke beslissingen ze het beste kunnen nemen

Ten Tusscher was blij toen ze hoorde van NWO dat haar Vici-aanvraag had geaccepteerd. “Met mijn Vici wil ik uitzoeken hoe planten op basis van hun omgevingsomstandigheden ‘uitrekenen’ welke beslissingen ze het beste kunnen nemen, in termen van waar ze investeren in groei,” legt Ten Tusscher vol nieuwe motivatie uit.

Biomaterialen voor het 3D-printen van smalle nierbuisjes

Prof. dr. Ir. Tina Vermonden is hoogleraar Farmaceutische wetenschappen. Met haar Vici-project zal Vermonden met haar team 3D-prints maken van nierbuisjes. De nieren bestaan uit hele smalle buisjes die afvalstoffen verwijderen via de urine. In het Vici-project van Vermonden worden materialen ontwikkeld om nierbuisjes te maken met dezelfde diameter als menselijke nierbuisjes. Daarvoor wordt 3D-printen toegepast met nieuwe materialen die kunnen krimpen tot de gewenste afmeting.

Dankzij deze Vici kan ik écht de relatie tussen vorm en functie van complexe weefsels bestuderen

Toen Vermonden het bericht kreeg dat ze een Vici ontving, was ze ontzettend trots. “Deze Vici stelt mij in staat om nieuwe biomaterialen te ontwikkelen voor 3D-bioprinten, waarbij we echt de relatie tussen vorm en functie van complexe weefsels bestuderen”, aldus Vermonden.

Het klopt! De hartslag als informatiebron over de gezondheid van onze hersenen.

Dr. ir. Jaco Zwanenburg (UMC Utrecht) is gespecialiseerd in MRI technieken en de hersenen. Met zijn Vici-project hoopt hij dan ook een boost te geven aan wat volgens hem een onderbelicht onderwerp is: de mechanica van de hersenen. Hij gaat specifiek kijken naar de hartslag en de hersenen. Hartslag en ademhaling voorzien onze hersenen niet alleen van zuurstof, maar geven ook een kloppende beweging aan het hersenweefsel waardoor afvalstoffen worden afgevoerd. Zwanenburg en zijn team gaan nieuwe MRI technieken ontwikkelen die deze beweging en vervorming van het hersenweefsel nauwkeurig in kaart kunnen brengen. Vervolgens worden deze MRI metingen gecombineerd met uitgebreide computermodellen om uit deze beweging belangrijke eigenschappen van het hersenweefsel, de bloedvaten en het afvaltransport te bepalen.

Ik wil naar de hersenen kijken zoals Newton naar de appel keek: alsof het levenloze materie is

Zwanenburg kijkt ernaar uit een onderwerp dat hem aan het hart gaat te onderzoeken. “Ik wil naar de hersenen kijken zoals Newton naar de appel keek: alsof of het levenloze materie is”, vertelt Zwanenburg. “Zelfs in die uiterste reductie waar alle biochemie, elektrofysiologie en immunologie buiten beeld blijft, en je alleen naar de mechanische interactie kijkt tussen hersenen, bloed en liquor, zijn de hersenen nog uitermate complex en gebeurt er van alles waar we veel van kunnen leren”.

Naïeve T-lymfocyten zijn niet zo naïef als ze lijken

Prof. Dr. Femke van Wijk (UMC Utrecht) begeeft zich in het onderzoeksveld van immunologie en infectieziekten. Ze staat te popelen om te starten met haar Vici-project, gezien het nieuwe feiten aan het licht zal gaan brengen over T-lymfocyten. Naïeve T-lymfocyten zijn cellen van het afweersysteem die lang werden gezien als rustende cellen, zonder functie en verschillen.

Ik kan niet wachten om deze blinde vlek in de immunologie te onthullen!

Van Wijk en haar team gaan in het Vici-project met een nieuwe blik naar deze cellen kijken en onderzoeken we de rol die ze mogelijk spelen bij ontsteking, veroudering en stamceltransplantatie. Op de vraag hoe Van Wijk zich voelde toen ze het nieuws hoorde, antwoordde ze enthousiast: "Ik kan niet wachten om deze blinde vlek in de immunologie te onthullen!".