Teun Tieleman onderzoekt opvattingen van Galenus over de menselijke natuur
De arts en filosoof Galenus van Pergamum (129-ca. 213 n. Chr.) is een van de grote figuren van de klassieke beschaving. Zijn invloed beheerste de westerse en Arabische geneeskunde tot ver in de 19de eeuw. Hoe zag Galenus het verschijnsel mens? En welke invloed hebben zijn ideeën over de menselijke natuur gehad? Prof. dr. Teun Tieleman (hoogleraar Antieke wijsbegeerte en geneeskunde) heeft een subsidie ontvangen van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) om hier onderzoek naar te doen. Zijn project ‘Human Nature: Medical and Philosophical Perspectives in the Work of Galen of Pergamum’ is gehonoreerd in de Vrije Competitie Geesteswetenschappen.
Het mensbeeld van een arts én filosoof
Galenus keek naar de menselijke natuur met de bril van de arts én die van de filosoof. Volgens hem moest de behandelend arts de gehele mens in beschouwing nemen, maar ook inzien dat elke mens een individu is, verschillend van andere. Maar in zijn visie op het verschijnsel mens kwam ook tot uitdrukking dat hij filosoof was en beïnvloed door verschillende filosofieën uit zijn tijd. In dit onderzoek wordt nagegaan wat hiervan de uitkomst was: hoe zag Galenus het verschijnsel mens?
Deze algemene vraag valt uiteen in enkele meer specifieke vragen: wat verstond hij onder de ziel of psychê van de mens? Hoe dacht hij over de verhouding tussen lichaam en ziel? Tussen verstand en emotie? Hoe origineel was hij en wat leende hij van andere filosofen en artsen? Wist hij al die ideeën en invloeden te verenigen in een samenhangend mensbeeld? Hoe zag hij zelf de verhouding tussen de verschillende invalshoeken die men kan kiezen bij de beschouwing van het verschijnsel mens: fysiologisch en anatomisch, psychologisch, ethisch en filosofisch, religieus?
Dit mensbeeld vormt de basis van zijn denken en werken als medicus en filosoof. Een beter begrip hiervan leert ons niet alleen veel over Galenus zelf, maar ook over de latere geschiedenis van de geneeskunde, waarop hij zozeer zijn stempel heeft gedrukt.
Hedendaagse relevantie van Galenus
Ook staat het onderzoek stil bij de vraag naar de relevantie van Galenus vandaag de dag. De geneeskunde heeft in de afgelopen anderhalve eeuw spectaculaire vooruitgang geboekt: vele ziekten die voorheen dodelijk waren, zijn nu goed behandelbaar. De levensverwachting is voor de meeste mensen sterk gestegen. Tegelijkertijd komen de rol en autoriteit van de geneeskunde steeds meer onder discussie te staan. Nieuwe ziekten doen zich voor, waarvan sommige kenmerkend voor ons deel van de wereld: kanker, obesitas, depressie, allergieën...
Wat leren grote artsen uit het verleden zoals Galenus ons over gezondheid en ziekte? Wat heeft hij ons nog te zeggen over gezondheid en gezondheidszorg? Over ziekte en levensstijl? Over de rol en positie van de arts en de patiënt?
Het onderzoek van Teun Tieleman zorgt er dus voor dat we deze belangrijke schrijver en denker beter leren kennen vanuit de vragen van zijn eigen tijd, maar ook dat wij zijn ideeën kunnen gebruiken om licht te werpen op ervaringen en vragen die ons nog steeds bezighouden.
Projectteam
De toegekende NWO-subsidie bedraagt ca. € 750.000. In het project zullen naast projectleider Teun Tieleman een promovendus en twee post-docs in deelprojecten aan de slag gaan. Het project start dit najaar en heeft een looptijd van 4 jaar.