Technische hulp en inspiratie in het Living Lab Digital Humanities

Op 20 mei gaat het Living Lab Digital Humanities open in de Universiteitsbibliotheek Binnenstad. Prof.dr. Hugo Quené, hoogleraar Kwantitatieve Methoden van Empirisch Onderzoek in de Geesteswetenschappen vertelt over deze samenwerking tussen het Centre for Digital Humanities en de bibliotheek.

Wat is het Living Lab Digital Humanities?
Het Living Lab Digital Humanities wordt een fysieke werkplaats voor digitaal onderzoek en onderwijs in de geesteswetenschappen. Onderzoekers, data-experts en software-experts komen er bij elkaar om samen aan een project te werken. Digitaal, data-gebaseerd onderzoek vereist de combinatie van diverse expertises, en het Living Lab DH biedt daarvoor de faciliteiten. Er komen vier werkplekken, elk geschikt voor samenwerking en overleg met 4-5 personen. Ook zullen er trainingen en praktische oefeningen aangeboden worden, om zelf te leren werken met digitale bronnen en methoden.

Hoe werkt het?
Je kunt als onderzoeker langskomen met vragen over je digitale bronnen (tekst, corpora, video, spraak, data...) en over de gereedschappen en methoden die je wilt gebruiken. Samen met DH-support van de universiteitsbibliotheek met expertise op het gebied van data, collecties, ontsluiten en digitaliseren, het Centre for Digital Humanities (CDH) en met de softwareontwikkelaars (van DH-IT Geesteswetenschappen en van Information and Technology Services UU-ITS) verkennen we de mogelijke routes. Als de oplossing eenvoudig is, word je meteen geholpen met een antwoord of met een verwijzing naar waar het antwoord te vinden is. Als de vraag ingewikkelder is, dan zal het antwoord meer inspanning kosten, bijvoorbeeld, om een computerprogramma te ontwikkelen, of om andere bronnen te ontsluiten, of om gegevens te combineren. Je kunt ook in het Living Lab DH terecht om eens kennis te maken met (voor jou) nieuwe methoden als "text mining", zonder dat je iets hoeft te installeren of aan te passen op je eigen computer.

Waarom nu speciaal voor de geesteswetenschappen?
Data zijn enorm belangrijk, de hoeveelheid data neemt explosief toe, en het belang van data wordt alsmaar groter. We noemen dat wel de "computationele wending" in de geesteswetenschappen. Die verandering vraagt om grotere data-wijsheid en betere digitale geletterdheid in de geesteswetenschappen. Het Living Lab DH biedt hulp aan docenten, onderzoekers en studenten om dat te bereiken. En dat is hard nodig, want op termijn moet iedereen in de geesteswetenschappen niet alleen kunnen werken met teksten, maar ook met andersoortige gegevens. 
Sommige voorzieningen bestaan al: in het Utrecht Digital Humanities Lab kunnen onderzoekers en docenten al langer terecht met vragen over software en digitale gegevens en voor het ontwikkelen van programmatuur, bij de datamanager kun je terecht met vragen over opslag en beheer van gegevens, en voor de taalkundigen is statistische consultatie beschikbaar. Ook de Universiteitsbibliotheek Utrecht biedt al jaren allerlei adviezen. Nu wordt al die expertise laagdrempelig bereikbaar gemaakt. Het Living Lab DH biedt faciliteiten die voor iedereen van belang zijn, ook buiten de geesteswetenschappen, en die ook nauw verbonden zijn met de digitale collecties van de universiteitsbibliotheek. Zowel de bibliotheek als het Centre for Digital Humanities willen zo'n lab inrichten, dus is het logisch om daarin samen te werken.

U bent founding director van het Centre for Digital Humanities. Kunt u daar iets meer over vertellen?
n het voorjaar van 2020 heeft de Faculteit Geesteswetenschappen het Centre for Digital Humanities (CDH) opgericht. Daarin werken experts samen vanuit het Utrecht Digital Humanities Lab, de Utrecht Data School, de Utrecht Institute of Linguistics Labs, en de IT-experts uit de keten DH-IT. De missie van het CDH is om "de digitale en computationele perspectieven op de geesteswetenschappen te versterken". Docenten en onderzoekers werken in het CDH nauw samen met de data-experts, de softwareontwikkelaars, en anderen, om die computationele wending te bevorderen in onderzoek en onderwijs.
 

Het is belangrijk dat er méér docenten en onderzoekers "digitaal geletterd" worden, dus ik hoop dat in de komende jaren zoveel mogelijk docenten en onderzoekers de weg naar het Living Lab weten te vinden.

Hoe werkt een fysieke ontmoetingsplek nu in tijden van coronamaatregelen?
Wij werken allemaal nu zoveel mogelijk thuis, en ontmoeten elkaar alleen online. Maar sommige taken zijn thuis niet goed mogelijk, door technische beperkingen (dataverkeer, rekencapaciteit, enz.), en voor die taken kunnen medewerkers dan de voorzieningen in het Living Lab DH gebruiken. Voorlopig alleen op afspraak, en natuurlijk volgens alle coronamaatregelen. Het Living Lab DH wordt uiteraard ook ingericht voor online samenwerking, en voor streaming van wat er in het lab gebeurt. Er is voor nu een online programma in de maak. En ondertussen kijken we alvast uit naar een tijd waarin er weer meer mogelijk wordt.

Wanneer beschouwt u het Living Lab DH een succes?
Ik zie het als een succes als het een levendige werkplaats wordt, waar mensen met heel verschillende expertise samenwerken en elkaar helpen. Een plek waar je naartoe gaat voor technische hulp, maar ook als je inspiratie nodig hebt over digitale bronnen en methoden, en als je kritische reflectie zoekt daarbij. Voor mij is ook belangrijk dat er méér docenten en onderzoekers "digitaal geletterd" worden dan nu het geval is, dus ik hoop dat in de komende jaren zoveel mogelijk docenten en onderzoekers de weg naar het Living Lab DH weten te vinden.