Studenten doen nieuwe ontdekkingen bij Bijzondere Collecties

De afgelopen maanden hebben studenten van diverse masterprogramma’s onderzoek gedaan bij de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Dat levert veel nieuwe inzichten op: over een weggeschraapte middeleeuwse tekst, 17de-eeuwse drukblokken, zeenavigatie met een 17de-eeuwse ruitkaart en sporen van lezers in almanakken uit 1700-1900.

Weggeschraapte middeleeuwse tekst weer zichtbaar

In juli hebben vier masterstudenten hun onderzoek afgerond naar Hs. 1661, een handschrift uit de twaalfde eeuw waarbij de oudere, onderliggende tekst is weggeschraapt (een palimpsest). Door multispectraal scannen kon de onderliggende tekst ten dele weer zichtbaar worden gemaakt. Anne Jaegers, Leon Kamermans, Marloes Neijens en Teddy Scholten hebben ontdekt dat de onderliggende tekst een sacramentarium is, een handschrift dat een bisschop gebruikte als een soort handboek voor liturgische handelingen. De oorspronkelijke tekst komt uit de achtste of negende eeuw. De resultaten zullen worden gepubliceerd in een open access artikel.

3D-prints van 17de-eeuwse houtsneden

Ralph Zijlemans, masterstudent Kunstgeschiedenis, schreef zijn scriptie over de collectie van tachtig houten drukblokken uit de 17de eeuw met bijbelvoorstellingen gesneden door Christoffel van Sichem II (ca. 1581-1658). Hij laat onder andere zien dat de voorstellingen vooral teruggaan op 16de-eeuwse Duitse bijbelillustraties en hij traceert de lotgevallen van Van Sichems blokken, waarvan sommige nog tot in de 19de eeuw hergebruikt bleven worden. In samenwerking met kunsthistorici van het UU Digital Art Lab heeft hij geëxperimenteerd met het maken van 3D-scans en vervolgens een 3D-print van een van de blokken om te onderzoeken hoe reconstructiemethoden ons begrip van het maakproces kunnen vergroten en zo kunnen bijdragen aan de conservering van de blokken. Ralph werkt aan een artikel over zijn bevindingen.

De ruitkaart: navigeren op zee zonder ingewikkelde berekeningen

Jasmijn den Hollander, bachelorstudent Wiskunde, onderzocht hoe zogenaamde ruitkaarten vanaf de 17de eeuw als hulpmiddel voor navigatie op zee fungeerden. Ze identificeerde vier ruitkaarten en vergeleek die, met als uitgangspunt de kaart uit de collectie van de UB Utrecht die in 1658 werd uitgebracht door Abraham de Graaf en die is ingevoegd achterin P fol 188. De ruitkaart is ontworpen om driehoeksmetingen op zee te vergemakkelijken: zeevaarders konden er veranderingen in breedte en lengte mee bepalen op basis van de afgelegde afstand en koers. Jasmijn laat zien dat de ruitkaart ook tekortkomingen kende. De precisie liet te wensen over vanwege de kleine schalen, en het meten met touwtjes en passers leidde vaak tot fouten. Niettemin maakte het instrument het mogelijk om zonder ingewikkelde berekeningen navigatieproblemen op te lossen. Lees meer in Jasmijns scriptie.

Lezerssporen in almanakken

Meer dan 640 almanakken bekeek Ronan Maat, masterstudent Literature Today, van kaft tot kaft tijdens een stage van drie maanden, op zoek naar aantekeningen en andere sporen van historische lezers. Almanakken behoorden tot het meest wijdverbreide drukwerk in de vroegmoderne tijd, maar wie lazen deze jaarboekjes precies en hoe werden ze gebruikt? Ronan vond onder andere exemplaren die vermoedelijk hebben toebehoord aan een juwelier, een muziekleraar, een zeevaarder en iemand in Friesland met bijzondere interesse in sterfgevallen. Lees meer in Ronans bijdrage op de website van Bijzondere Collecties.