Sociale veiligheid Tweede Kamer nog onvoldoende geborgd

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht hebben in opdracht van de Voorzitter en Griffier de sociale veiligheid in de Tweede Kamer onderzocht. In het eindrapport Kracht zonder Tegenkracht concluderen zij dat de sociale veiligheid van ambtenaren, fractiemedewerkers en Kamerleden nog niet goed is gewaarborgd.

Deelnemers aan het onderzoek voelen zich in algemene zin sociaal veilig. Toch ervaart een deel van hen ook weinig ruimte om fouten te maken en die met elkaar te bespreken. Sommigen ervaren bovendien grensoverschrijdend gedrag van andere Kamerbewoners: van kleinerende opmerkingen en pestgedrag tot discriminatie, intimidatie en seksueel grensoverschrijdend gedrag. De ervaringen van deelnemers die zulk gedrag ervaarden, laten zien dat de omgang met signalen en meldingen zeer sterk uiteenloopt en nog geregeld tekortschiet.

Juist in het hart van de democratie moet sociale veiligheid een gegeven zijn

Patronen en mechanismen die risico’s opleveren

Het onderzoek laat zien dat de sociale onveiligheid die een deel van de Kamerbewoners ervaart, veel meer is dan een optelsom van incidenten. Het onderzoek wijst op dieperliggende patronen en mechanismen die concrete en aanhoudende risico’s vormen voor de sociale veiligheid van ambtenaren, fractiemedewerkers en parlementariërs. Onder meer de ongelijke machtsverhoudingen, politieke belangen, een gesloten cultuur, sterk gevoelde loyaliteiten en de druk die Kamerbewoners ervaren, spelen daarin een belangrijke rol.

Ondanks zichtbare pogingen van het Presidium en ambtelijk leidinggevenden om de sociale veiligheid in de Tweede Kamer te verbeteren, blijken het aanwezige beleid en leiderschap op alle niveaus daar nog onvoldoende tegenwicht op te kunnen bieden. Daardoor is de sociale veiligheid van Kamerbewoners onvoldoende geborgd. Terwijl juist in het hart van de democratie, waar in vrijheid en veiligheid standpunten uitgewisseld moeten kunnen worden, sociale veiligheid een gegeven moet zijn. Alle betrokkenen - parlementariërs, fractiemedewerkers en ambtenaren - hebben een rol in de noodzakelijke verbeteringen. Ook burgers, politieke partijen en media.

Moreel appèl aan iedereen die een deel uitmaakt van de omgeving waarin Kamerbewoners hun werk doen

Doorbreek de dynamiek

De onderzoekers doen twintig aanbevelingen die gericht zijn op verbetering van de sociale veiligheid in de Tweede Kamer. Ze doen daarbij ook een moreel appèl aan iedereen die een deel uitmaakt van de omgeving waarin Kamerbewoners hun werk doen. De media, politieke partijen, en ook burgers. Het onderzoek laat zien dat risico’s voor de sociale veiligheid in de Tweede Kamer niet in een vacuüm ontstaan. Ze komen deels voort uit een ingewikkelde maatschappelijke dynamiek die we met zijn allen in stand houden: door bijvoorbeeld de verwachtingen die we van politici hebben en de manier waarop we onze kritiek op de politiek uiten. Een omgeving waarin ook kleine en onbedoelde fouten kunnen leiden tot keiharde sancties en steeds meer regels, gaat uiteindelijk ten koste van de sociale veiligheid die nodig is om hoogstaande samenwerking en gedegen besluitvorming mogelijk te maken.

Van de Tweede Kamer mag en moet veel worden verwacht. De maatschappelijke invloed is immers groot. Maar: ook in een instituut zo bijzonder als de Tweede Kamer zullen er dingen misgaan. Enig mededogen, oog voor nuance en uitstel van oordeel kan dan zinvol zijn, zodat er ook ruimte ontstaat om échte verantwoordelijkheid te nemen en te leren van fouten. Een dergelijke houding – vanuit ons allemaal – bevordert sociale veiligheid op de lange termijn, en daarmee ook het democratische proces.

Conclusies en aanbevelingen

Het onderzoeksrapport is volledig openbaar. Zie voor de volledige conclusies en aanbevelingen respectievelijk hoofdstuk 5 en 6 van het onderzoeksrapport Kracht zonder Tegenkracht.

Over het onderzoeksteam

Het onderzoek is uitgevoerd door een onafhankelijk en interdisciplinair team van wetenschappers. Naast onderzoeksleider prof. dr. Leonie Heres maakten ook dr. Marijke Naezer, dr. Marij Swinkels, Isa Bertram MSc, prof. dr. Kees van den Bos en Bart Sprokholt deel uit van het onderzoeksteam. Het onderzoeksteam werd intern bijgestaan door een expertteam van drie collega-wetenschappers die op bepalende momenten kritisch mee- en tegen lazen. Het interne expertteam bestond uit dr. Kim Loyens, prof. mr. dr. Elaine Mak en mr. dr. Eva van Vugt.

Het onderzoeksteam is gehouden aan de Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit, die zowel hun onafhankelijke positie als de zorgvuldigheid, vertrouwelijkheid en transparantie van het onderzoek borgt.

Meer weten / het volledige onderzoeksrapport

Wilt u meer weten over dit onderzoek? Download dan het onderzoeksrapport. U kunt ook contact opnemen met het onderzoeksteam via persvoorlichter Gert den Toom: g.dentoom@uu.nl.