Scriptieprijs voor Marc de Mik: lessenserie biedt handreikingen om leesvaardigheidsonderwijs te verbeteren

Marc de Mik
Marc de Mik

De kranten staan er vol mee: Nederlandse jongeren lezen niet genoeg en hun leesvaardigheid holt achteruit. Deze zorg wordt door iedereen gedeeld en wetenschappers dragen op allerlei manieren hun steentje bij om het vak Nederlands en leesvaardigheidsonderwijs te verbeteren. Zo ook docent Nederlands Marc de Mik, afgestudeerd aan de master Nederlandse taal en cultuur: educatie en communicatie. Hij won met zijn onderzoek naar leesvaardigheidsonderwijs de Academische Jaarprijs voor de beste educatieve scriptie van 2019-2021.

Zijn lessenserie, speciaal ontwikkeld voor de brugklas, “biedt docenten Nederlands een concrete handreiking om hun leesvaardigheidsonderwijs anders vorm te geven”, aldus de jury.

Leerlingen laten samenwerken of niet?

Op middelbare scholen is het vak Nederlands in beweging. Steeds vaker worden er alternatieve vormen van leesvaardigheidsonderwijs aangeboden. Leerlingen werken soms individueel, maar soms ook in groepjes aan hun opdrachten. De Mik onderzocht wat nu het beste werkt voor brugklassers: samenwerken of niet? De Mik: “Er was min of meer consensus in de wetenschap dat samenwerken beter werkt voor leerlingen, maar een recente studie sprak dit tegen. Uit mijn onderzoek, voortbordurend op onderzoek van dr. Jacqueline Evers-Vermeulkwam naar voren dat er geen verschil is. Leerlingen die samenwerkten presteerden niet beter dan leerlingen die alleen werkten.”

 
Samenwerken is een belangrijke vaardigheid. Ik geloof echt dat leerlingen van elkaar leren.

“Het feit dat samenwerkend leren geen voordeel oplevert, is geen pleidooi ertegen”, aldus De Mik. “Er zijn effecten die ik niet meegenomen heb in het onderzoek, die wel doorwerken. Samenwerken is een belangrijke vaardigheid. Ik geloof echt dat leerlingen van elkaar leren. Ik bouw in mijn lessen allerlei werkvormen in waarbij leerlingen samenwerken. En, wat ook bleek uit mijn onderzoek, leerlingen presteren ook niet slechter als ze samenwerken.”

© iStockphoto.com/BraunS

Lessenserie

Als onderdeel van zijn Master ontwikkelde De Mik een lessenserie voor de brugklas (havo/vwo) die leerlingen tekststructuurkennis aanleert, waardoor ze de macrostructuur van teksten beter begrijpen. Deze lessenserie bleek, los van het feit of deze individueel of samenwerkend werd uitgevoerd, effectief. Zo presteerden de leerlingen met behulp van deze lessenserie beter op de afsluitende tekstbegriptoets dan leerlingen die reguliere lessen Nederlands kregen.

Mesten, niet meten

Daarbij lag de focus niet op het lezen van een tekst en het beantwoorden van vragen. De Mik heeft kritiek op de manier waarop het vak gegeven wordt. “In de woorden van Gerard Westhoff : we moeten mesten, niet meten. Een plant groeit niet als je er steeds weer een meetlat tegenaan houdt (= vragen beantwoorden bij een tekst), maar door de plant water te geven. De kunst is om te gaan mesten; zo krijgen leerlingen echt inzicht in hoe een tekst werkt. Daar heeft mijn onderzoek een bijdrage aan geleverd: geen teksten met vragen, maar echt met de tekst zelf aan het werk. Docenten kunnen daar concreet mee aan de slag.”

Leesoffensief, wanhoopoffensief?

In een recent opiniestuk stelt prof. dr. Ewout van der Knaap dat het leesoffensief een wanhoopsoffensief is. De Mik ziet op zijn school ook dat leerlingen minder leesplezier hebben. “En eigenlijk is dat vreemd, want als je sec kijkt naar het vak Nederlands dan waren de eisen vroeger strenger. Tegenwoordig hebben leerlingen veel meer keuzevrijheid. Dat stimuleer ik zelf ook: begin maar met IV van Arjen Lubach in plaats van het Stenen Bruidsbed. De effecten lijken echter klein. Jongeren hebben nog steeds behoefte aan verhalen, maar vinden die op Netflix en YouTube.”  Daarnaast denkt De Mik dat de inhoud van de aangeboden zakelijke teksten beter moet aansluiten bij de belevingswereld van de jongeren. “Ik pak soms ook teksten buiten het boek. Het mooiste zou zijn als leerlingen zelf teksten aanleveren, maar om dat elke keer te doen, vraagt veel lesvoorbereidingstijd van de docent. Leesmotivatie is en blijft een veelbesproken onderwerp. De opiniestukken vliegen je om de oren en er is veel onderzoek naar gedaan, maar niemand heeft dé oplossing.”

Rijk lezen

Jongen zit op de grond voor een boekenkast en leest een boek © iStockphoto.com/SeventyFour
© iStockphoto.com/SeventyFour

Volgens onderzoek van PISA hebben Nederlandse leerlingen het minste leesplezier van alle leerlingen die aan PISA meededen. Bovendien zijn Nederlandse leerlingen het minst positief over de mate waarin zij ervaren dat hun docenten leesplezier stimuleren. De Mik beaamt dit: “De weerzin tegen leesvaardigheidsonderwijs komt voort uit de manier waarop het aangeboden wordt. Op onze school zijn ze in de brugklas gestart met een nieuwe lesmethode ‘Blink Nederlands’ waarbij leerlingen op een andere manier aan de slag gaan met de teksten. ‘Rijk lezen’ wordt dat genoemd. Ook voor docenten is dit vernieuwend; zij moeten oude werkmethodes loslaten. Ik ben benieuwd hoe dit gaat bevallen. De docenten en scholieren zijn redelijk enthousiast. Het plezier dat leerlingen aan het vak Nederlands beleven neemt, als ik mijn collega’s mag geloven, in ieder geval toe. Of de nieuwe methode zijn vruchten zal afwerpen, weten we over een paar jaar, bij de eindexamens. En dan is het nog maar de vraag of je effecten ziet: misschien zijn de leerlingen weliswaar betere lezers (dan voorgaande generaties), maar zijn ze (nog) niet zo goed in het beantwoorden van vragen bij teksten.”

Ik heb de educatieve Master als zeer plezierig ervaren. Het was een kleinschalige Master met leuke medestudenten en docenten. Ik heb geen seconde spijt van mijn beroepskeuze, ook niet nu ik net zeven lessen achter de rug heb en mijn stem op is. Hier komen mijn passie voor taal en mijn passie voor jongeren samen, hoe ongemotiveerd zij soms ook zijn.

Marc de Mik

Maatschappij der Nederlandse Letterkunde

De Academische Jaarprijs voor de beste educatieve scriptie van 2019-2021 wordt toegekend door de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die elk jaar prijzen uitreikt voor de beste masterscriptie, het beste academische artikel en de beste dissertatie. Het gaat daarbij om het bekronen en stimuleren van veelbelovende onderzoekers. Marc de Mik is momenteel eerstegraads docent Nederlands aan het Lyceum Oudehoven in Gorinchem. Hij kreeg de prijs voor zijn scriptie getiteld Samen lezen, beter lezen? Een quasi-experimenteel onderzoek naar de meerwaarde van samenwerkend leren voor het leesvaardigheidsonderwijs in de brugklas, die hij schreef onder begeleiding van dr. Jacqueline Evers-Vermeul

De prijs wordt uitgereikt tijdens het middagprogramma van de jaarvergadering van de Maatschappij op zaterdag 30 oktober in het Academiegebouw te Leiden.