Rookvrije omgeving, rookvrije generatie?

Sigaretten: we lijken er massaal tabak van te hebben. Afgelopen week verbood het gerechtshof rookruimtes in de horeca. En kinderartsen deden aangifte tegen de tabaksindustrie. Het aantal rokende jongeren daalt al jaren. Hoe kunnen we die trend voortzetten? Helpt bijvoorbeeld een verbod op rookruimtes daarbij? Volgens onderzoeker Zeena Harakeh moeten we uitzoeken in welke context jongeren elkaar stimuleren om van de rookwaar af te blijven.  

Dr. Zeena Harakeh onderzoekt risicogedrag, waaronder roken, bij adolescenten en jongvolwassenen. Zintuigen spelen een rol bij rookgedrag, aldus Harakeh: “De geur van sigaretten kan al een craving opwekken.”  In haar experimentele onderzoek ontdekte ze bovendien dat de invloed van leeftijdsgenoten niet onderschat moet worden: “Imitatie, elkaar nadoen, heeft echt een heel groot effect. Meer nog dan sociale druk, waarbij je een ander met opzet aanzet tot roken.”

Zien roken doet roken

Harakeh: “We hebben jonge rokers laten skypen met een leeftijdsgenoot, een acteur die betrokken was bij ons onderzoek. Wanneer de acteur een sigaret opstak gingen de jongeren meer roken dan wanneer hij dat niet deed. Dus alleen al zien dat de ander rookt heeft een groot effect, ook zonder dat je iets ruikt.”

Rookruimtes opheffen kan dus wellicht helpen om jongeren minder te triggeren een sigaret op te steken. Harakeh denkt dat er vooral veel winst te behalen valt wanneer over een paar jaar het rookverbod op schoolpleinen ingaat: “Daar zie je rolmodellen die je na wilt doen, en speelt imitatie dus een hele belangrijke rol. Op dit moment verbieden scholen roken op het plein zelf al steeds meer, of ze creëren een soort aparte rookruimtes.” Vanaf 1 januari 2020 moeten alle scholen in het basis-, voortgezet en MBO-onderwijs verplicht een rookvrij schoolterrein hebben.

Populaire jongeren die tegen roken zijn, kun je inzetten als rolmodellen om roken te verminderen.

Maakt een peuk populair?

Als het gaat om rookgedrag op scholen loont het volgens Harakeh de moeite om de sociale status van jongeren nader te onderzoeken: “Het scheelt of roken in de klas de norm is of niet. In sommige klassen kan het ervoor zorgen dat je populairder wordt, maar dat hoeft niet altijd het geval te zijn. In bepaalde klassen ontmoedigen ze elkaar misschien juist om te gaan roken. Maar eigenlijk weten we nog niet waardoor die norm tussen klassen kan verschillen.”

Maar ook buiten school om kan rookgedrag per groepje verschillen. Harakeh: “Roken vindt plaats in de aanwezigheid van leeftijdsgenoten. In sommige groepjes wordt er wel gerookt en in andere niet. Sociale netwerkstudies hebben aangetoond dat selectie hierbij een belangrijke rol speelt. Jongeren selecteren elkaar op bepaalde kenmerken waarin ze gelijkenis vertonen. Daar is roken een voorbeeld van.”

Minder rook door rolmodellen

Waarom roken soms wel en soms niet de norm is onder jongeren, en hoe we hier het beste op kunnen inspelen weten we dus nog niet precies. Het kan de moeite lonen om uit te zoeken waardoor en in welke context jongeren elkaar ontmoedigen om te roken.

Harakeh: “Daarvoor zijn die sociale netwerkstudies heel belangrijk. We weten al dat risicogedrag (roken, maar ook alcoholgebruik en delinquentie) gerelateerd is aan populariteit. Populaire jongeren die tegen roken zijn, zou je bijvoorbeeld kunnen inzetten als rolmodellen om roken te verminderen.”

Bekijk ook

Meer over het onderzoek van Zeena Harakeh naar jongeren en rookgedrag.

Onderzoeksthema Jeugd

Wil je maatschappelijke problemen aanpakken, dan kun je het beste beginnen bij kinderen. Het Utrechtse onderzoeksthema Dynamics of Youth investeert in een veerkrachtige jeugd. Wetenschappers uit alle vakgebieden werken samen om kinderontwikkeling beter te leren begrijpen. Hoe ontwikkelen kinderen en jongeren zich in onze snel veranderende samenleving?