Roadmap paper legt grondslag van nieuw vakgebied: muziek, informatica en gezondheid

“Hiermee markeren we eigenlijk de start van een nieuw vakgebied”, vertelt Anja Volk (Informatica). Samen met 14 andere onderzoekers schreef ze een roadmap paper in het journal Music & Science over het nieuwe vakgebied ‘Music, computing, and health’. “We krijgen heel veel positieve reacties. Mensen zitten hier echt op te wachten. Dat geeft mij dan weer enorm veel bevestiging en inspiratie om hiermee verder te gaan.”

“Mijn eigen achtergrond ligt in music information retrieval: het verwerken, analyseren, en organiseren van muzikale informatie vanuit digitale muziekbestanden”, vertelt Volk. “Dat vakgebied bestaat nu zo’n twintig jaar. We zeggen al een tijd tegen elkaar: we willen ons onderzoek eigenlijk ook toepassen op gezondheid en welzijn. Ik heb zelf tijdens mijn studie muziekwetenschap nog stage gelopen als muziektherapeut in een ziekenhuis, en daarbij heb ik echt ervaren dat muziek ontzettend veel kan doen voor de gezondheid van mensen. We zien daar de afgelopen jaren steeds meer ontwikkeling van muziektechnologie, net als andere digitale toepassingen in de zorg in het kader van eHealth.”

Waarom nu een nieuw vakgebied?

“We weten dat muziektherapie heel waardevol is, en net als in andere takken van gezondheidszorg wordt er steeds vaker technologie bij ingezet. Maar er is betere wetenschappelijke onderbouwing nodig om de onderliggende mechanismes beter te begrijpen. Muziektherapeuten werken veel met muzikale improvisaties. Wij kunnen vanuit music information retrieval helpen bij het analyseren van dat muzikale materiaal om therapeutische processen te beschrijven. Bijvoorbeeld door de muzikale structuren in die improvisaties automatisch te analyseren, en daar inzichten uit te halen om te kunnen kwantificeren wat er in een therapiesessie gebeurt.

“Muziekpsychologen zijn dan weer goed in data verzamelen en uitzoeken: waaróm werkt het dan, wat zijn de onderliggende cognitieve mechanismen? Dat onderzoeken ze vaak met gestandaardiseerde experimenten met een grote hoeveelheid gezonde proefpersonen, maar het is heel belangrijk om dat ook in klinische contexten toe te passen. En vanuit music information retrieval zochten we juist naar een waardevolle toepassing voor ons onderzoek waarmee we het leven van mensen echt beter kunnen maken.”

Hoe werkt dat, het opstarten van een nieuw vakgebied?

“Er lopen al wat kleine projecten her en der, maar er ontbrak echt een centrale visie. We praten bij universiteiten vaak over de waarde van interdisciplinair onderzoek, maar het blijkt nog lastig om het echt structureel te doen. Het vraagt tijd en geduld om methoden en terminologieën van een ander vakgebied te begrijpen en uit te vinden waar precies de draagvlakken zijn voor interdisciplinaire samenwerking. Volgens mij is de sleutel dat je echt moet ervaren wat de meerwaarde is van zo’n samenwerking. Dat ontstond bij ons op het moment dat we echt fysiek bij elkaar gingen zitten.

“We hebben in maart 2019 een stuk of 50 mensen vanuit verschillende achtergronden bij elkaar gebracht in een meerdaagse workshop in het Lorentz Center in Leiden: muziektherapeuten, muziekpsychologen, zorgprofessionals, wetenschappers op het gebied van music information retrieval en robotica. Dat was echt een eye-opener. Alles viel op zijn plek, al die manieren waarop we elkaar kunnen aanvullen bij muziektechnologie voor de gezondheidssector. We hadden echt het gevoel: dit moeten we aan de rest van de wereld vertellen! Met een deel van die groep hebben we vervolgens deze roadmap paper geschreven om een overzicht te bieden van alle mogelijkheden en kansen die we zien.”

We hadden echt het gevoel: dit moeten we aan de rest van de wereld vertellen!

Wat voor kansen zijn dat bijvoorbeeld?

“Muziektherapeuten werken bijvoorbeeld vaak met wekelijkse sessies, en merken daarbij dat patiënten na een week toch weer een stapje terug hebben gezet. Ze zouden patiënten een soort tools voor zelfstudie willen geven: serious games op basis van muziek waarmee ze tussendoor zelf thuis kunnen oefenen. Een ander voorbeeld: we weten dat muziek heel motiverend werkt, kunnen we revalidatie efficiënter maken met muziek? En vervolgens natuurlijk zorgvuldig onderzoeken of dat ook echt helpt, en hoe dat dan werkt. Muziek doet veel, maar het is ook weer geen magie.”

Wat is je droom voor dit nieuwe vakgebied?

“In algemene zin zou ik graag willen dat mensen zich bewuster zijn van het belang van muziek in ons leven. In games, film, in winkels en andere fysieke omgevingen, noem maar op. En voor het vakgebied zelf: dat steeds meer onderzoekers en professionals zich aansluiten en dat we elkaar kunnen helpen. Het integreren van verschillende wetenschappelijke perspectieven is cruciaal om muziektechnologie voor gezondheid en welzijn te ontwikkelen en in te zetten. Ik wil heel graag samenwerken aan technologie om muziektherapie te ondersteunen en wetenschappelijk bestuderen wat er werkt en waarom. We werken bijvoorbeeld op dit moment samen met het UMC Utrecht aan een serious game voor kinderen met autisme om ritmische vaardigheiden te testen en trainen. Mijn ultieme droom is dat we met elkaar echt iets kunnen bijdragen in de gezondheidszorg en het leven van mensen beter kunnen maken.”