Rivier de Maas: een rechtspersoon die haar eigen gezondheid, welzijn en belangen kan verdedigen?

In 2017 werd als eerste rivier ter wereld de Whanganui rivier in Nieuw Zeeland aangemerkt als rechtspersoon – “de rivier is zichzelf” – na een deccennialange strijd van de Maori-stam. Sindsdien kunnen voogden van de rivier andere partijen voor de rechter dagen, mochten deze het welzijn van de rivier schaden. Na de Whanganui kregen tal van wateren en andere natuur juridische rechten. Moet Nederland dit voorbeeld uit het buitenland volgen?

Binnenkort wil Jessica van Outer, betrokkene bij de Maas Cleanup, een 50.000 keer ondertekende petitie aanbieden aan de tweede kamer. In de petitie wordt verzocht aan het demissionaire kabinet om te onderzoeken of rechtspersoonlijkheid voor de Maas mogelijk is. Met juridische rechten kunnen voogden de Maas behoeden van verontreiniging en afval. In een artikel van het Waterforum blad (nummer 5 – jaargang 17, september 2021), sprak Marleen van Rijswick, hoogleraar Europees en nationaal waterrecht en programma leider van UCWOSL, zich uit over de petitie.

Als we het water de vrijheid geven, kunnen we gaan verhuizen

Rechtspersoonlijkheid een reële optie?

Prof. Marleen van Rijswick vindt het geen raar idee om rechten toe te kennen aan een rivier, zoals bedrijven bijvoorbeeld ook al sinds jaar en dag rechtspersoonlijkheid bezitten. Hierover zal wel eerst nagedacht en gediscussieerd moeten worden. Een rivier moet geen doorslaggevende stem krijgen, en van onbegrensde vrijheid genieten; dan kunnen we gaan verhuizen.

Er is ook een andere manier; de rechten voor wateren opnemen in de grondwet onder het mensenrecht op een schoon en gezond leefmilieu. Dat is al in tal van landen gedaan, waaronder België, en zou met de welwillendheid van de politiek een reële mogelijkheid zijn. Wel dient voor wijzigingen in de grondwet tweederde van de Tweede kamer in twee regeerperiodes voor te stemmen. Achtereenvolgens twee groene kabinetten zullen daarbij noodzakelijk zijn, aldus prof. Marleen van Rijswick.

Voogdij

Mocht rechtspersoonlijkheid voor wateren gerealiseerd worden, dan moet nog wel besloten worden wie de voogdij krijgt.  Idealiter zijn dit een aantal natuurlijke personen. Zo heeft de Whanganui rivier meerdere voogden; de helft is benoemd door de overheid, en de andere helft door de Maori- gemeenschap.

Vastleggen van rechten voor internationale wateren zoals de Maas is wel complex, stelt Daphina Misiedjan, universitair hoogleraar aan de Erasmus Universiteit en expert bij het UN Harmony with Nature Knowledge Network. Het is verstandig om dit Europees te doen. Wellicht is het in deze zoektocht beter om te experimenteren met nationale wateren, zoals de Ijssel, vult Wim Eijkelboom als IJssel liefhebber aan.