Ralph Meulenbroeks benoemd tot hoogleraar Wetenschappelijke Geletterdheid

Wetenschappelijke geletterdheid is volgens Ralph Meulenbroeks essentieel voor het functioneren in een moderne samenleving. Sinds 1 maart is hij hoogleraar op dit terrein aan de Universiteit Utrecht. In zijn nieuwe functie zal Meulenbroeks zich richten op de rol van kunstmatige intelligentie in het onderwijs, motivatie van leerlingen, en de wisselwerking tussen wetenschap en samenleving. “Onderwijs gaat steeds meer over kritisch denken, nieuwgierigheid en durven twijfelen.”

“Zodra je zo’n klas binnenloopt, beginnen leerlingen je meteen te testen,” herinnert Ralph Meulenbroeks zich zijn eerste weken als natuurkundedocent op een middelbare school. “Als je niet helder bent, of onzeker overkomt, word je genadeloos afgetrapt. Maar juist dat maakt het interessant.” Die periode noemt hij een vormende tijd. Niet alleen op didactisch vlak, maar vooral op het gebied van persoonlijk leiderschap. “Voor de klas staan zorgt voor enorme persoonlijke ontwikkeling. Ze zijn messcherp, die pubers. Ik heb daar misschien wel het meest geleerd over authenticiteit: dat je durft te zijn wie je bent voor een groep.”

De loopbaan van Meulenbroeks, sinds kort hoogleraar Wetenschappelijke Geletterdheid aan de Universiteit Utrecht, is net zo veelzijdig als zijn interesses: een proefschrift in de plasmafysica, een uitstap naar het bedrijfsleven (“geen plek waar ik gelukkig van werd”), jaren als onderzoeker, muzikant, docent en uiteindelijk als onderwijsvernieuwer. Sinds vorig jaar is hij ook hoofd van het Freudenthal Instituut. “Ik probeer zoveel mogelijk dingen te doen die ik oprecht interessant vind. Niet alleen omdat ze moeten.”

Verschillende definities

Het begrip wetenschappelijke geletterdheid bestaat al meer dan zestig jaar, maar volgens Meulenbroeks zijn er inmiddels minstens honderd verschillende definities in omloop. Zelf vat hij het samen in drie pijlers. “Allereerst heb je de basiskennis van concepten nodig: wat is een cel, wat is verdamping, wat is stroom? Maar ook dat je kunt rekenen en een gevoel hebt voor getallen en grootheden.”

Daarnaast is er het inzicht in het wetenschappelijk proces zelf. “Hoe komt de wetenschap tot conclusies? Dat metingen onnauwkeurig zijn, bijvoorbeeld, en dat onzekerheid bij wetenschap hoort.” Tot slot gaat het om de relatie tussen wetenschap en maatschappij. “Waarom is een peer-reviewed artikel betrouwbaarder dan een Facebookpost? Wat zegt dat over de rol van wetenschap in onze samenleving?”

Ik probeer zoveel mogelijk dingen te doen die ik oprecht interessant vind. Niet alleen omdat ze moeten.

AI en motivatie

In zijn nieuwe functie wil Meulenbroeks zich richten op twee grote thema’s. Het eerste: de impact van generatieve AI in het bètaonderwijs. “Veel mensen vragen zich af wat mag en wat niet mag met tools als ChatGPT. Maar ik wil liever weten: wat ís goed bètaonderwijs eigenlijk, en wat willen we dat mensen echt leren? En pas daarna: wat betekent GenAI daarin? Wanneer vertrouw je een antwoord, en hoe leer je kritisch denken in het GenAI-tijdperk?”

Het tweede thema raakt aan de motivatie van leerlingen en studenten. “Waarom kiest iemand een bepaald vakgebied? Waarom gaan steeds minder jongeren voor een N&T-profiel? Dat fascineert me enorm. Ik denk dat die ‘affectieve kant’ van leren – de emoties, de motivatie, de persoonlijke betekenis – te vaak over het hoofd wordt gezien.”

Logisch vervolg

Zijn benoeming tot hoogleraar voelde voor Meulenbroeks als een logische volgende stap. “De overgang van universitair hoofddocent naar hoogleraar is eigenlijk kleiner dan die naar het hoofd van een instituut, wat ik vorig jaar werd.” Toch brengt de nieuwe functie volgens hem extra ruimte om zijn thema’s verder uit te diepen – van GenAI in het onderwijs tot het lerarentekort in de bètavakken. Daarbij ziet hij onderwijs zeker niet alleen als het overbrengen van kennis, maar juist als een manier om mensen te vormen tot wetenschappelijk geletterde burgers. “De missie van het Freudenthal Instituut is ‘Scientific Literacy for Life’. Dat vat het eigenlijk mooi samen.”