Poëzie buiten het boek en verhalen uit het Hof van Justitie vallen in de prijzen

Een onderzoek naar “poëzie buiten het boek” en een onderzoek naar EU recht als creatief proces zijn bekroond met de Dissertatieprijs 2022 van de Stichting Praemium Erasmianum. Neerlandicus Kila van der Starre en jurist Pauline Phoa, beiden verbonden aan de Universiteit Utrecht hebben volgens de stichting “een uitstekende dissertatie afgerond op het gebied van de Geesteswetenschappen, Sociale Wetenschappen of Rechtsgeleerdheid.”

Kila van der Starre promoveerde in 2021 op het proefschrift “Poëzie buiten het boek. De circulatie en het gebruik van poëzie.” Het is een onderzoek naar de betekenis van poëzie in ons dagelijks leven, als tatoeage bijvoorbeeld, of als muurschildering, voor troost of als protest. Uit het onderzoek van Van der Starre blijkt dat poëzie circuleert, vaak geheel buiten boeken om, en dat de betekenis van een gedicht kan verschillen per persoon, per moment en per materiële drager, zelfs wanneer de tekst van het gedicht ongewijzigd blijft.

Zes casussen in Nederland en Vlaanderen stonden centraal, gericht op poëzie buiten het boek (Plint en straatpoëzie), poëzie buiten de auteursfunctie (tatoeages en rouwadvertenties) en poëzie buiten de traditionele literaire poortwachters (Candlelight en Instagram). Het onderzoek laat vooral zien dat een breed perspectief op poëzie nodig is, omdat als we enkel kijken naar poëzie in boeken, we het grootste gedeelte van het poëziepubliek, het poëziegebruik en de poëzie zelf over het hoofd zien. 

De jury schrijft over 'Poëzie buiten het boek': "dit is een bijzonder originele, geëngageerde en ook in praktisch opzicht toepasbare dissertatie. In deze ideologisch sensitieve tijden biedt dit onderzoek zeer hanteerbare uitkomsten, waarmee handen en voeten gegeven kunnen worden aan onderwerpen als diversiteit, inclusie, democratisering en toegankelijkheid op het terrein van de poëzie."

De dissertatie viel al eerder in de prijzen, Van der Starre kreeg twee prijzen toegekend in de OSL Awards: ‘Best PhD Thesis’ en ‘Best Valorization’. In 2022 was ze één van de drie finalisten voor de Boekmandissertatieprijs 2022.

Verhalen en mensbeeld uit het Hof van Justitie

Ook het onderzoek van jurist Pauline Phoa heeft een link met literatuur en met filosofie. Haar proefschrift 'EU Law as a Creative Process -  A hermeneutic approach for the EU internal market and fundamental rights protection' stelt de vraag: wat voor verhalen over de wereld en over mensen vinden we terug in de juridische argumentatie van het Hof van Justitie van de Europese Unie? Alle vormen van menselijke communicatie, inclusief juridische teksten, bevatten onderliggende verhalen die ons iets vertellen over het mens- en wereldbeeld van de auteur(s). Het boek dat Pauline Phoa over haar proefschrift maakte, nodigt de lezer uit om na te denken over de praktijk van EU recht als een creatief proces. Vanuit dat perspectief is het werk van het Hof een culturele, literaire activiteit, waaraan de lezers zich kunnen voorstellen deel te nemen.

Migratie, technologie: de spanning tussen grondrechten en economie

Een verfijnde reflectie op het wereld-, mens- en zelfbeeld in de taal van het (EU) recht lijkt op het eerste gezicht niet heel spannend of nieuwswaardig, zegt Pauline Phoa. Toch is een dergelijke reflectie hard nodig om de uitdagingen te trotseren die de 21ste eeuw voor de EU met zich brengt. Op steeds meer vlakken bestaat er een spanningsveld tussen economische belangen en grondrechten, met name op het gebied van migratie en digitale technologieën.

Ze gaat verder: Ook is er tegenwoordig meer aandacht voor diepere lagen van rechtvaardigheid en erkenning, zoals de positie van de LGBTI+ gemeenschap, en het nog steeds aanwezige probleem van (institutioneel) racisme zoals aan de kaak gesteld door Black en Asian Lives Matter en de toeslagenaffaire. Het recht kan op allerlei, meer of minder subtiele manieren medeplichtig zijn bij het in stand houden van onrecht: soms wordt aan de oppervlakte wel gesproken over mensenrechten, maar dragen de diepere lagen in argumentatie en taalgebruik toch nog bij aan onderdrukking of ontkenning. Om de Europese rechtsorde toekomstbestendig te maken, is het belangrijk om juristen op te leiden die kritisch, zelfbewust en doordacht hun taal hanteren.

"Het boek biedt een goed evenwicht tussen meer theoretische reflecties en concrete juridische, met veel precisie geanalyseerde voorbeelden over de toegang voor economisch inactieve burgers tot sociale uitkeringen en over de bescherming van persoonsgegevens. Maar de multidisciplinaire methode die Phoa ontwikkeld heeft, is op veel meer gevallen en rechtsgebieden toepasbaar", schrijft de jury in het juryrapport. "De vorm van het boek, inclusief de bijzonder kunstzinnige omslag, weerspiegelt daarmee de inhoud: een waar creatief proces gedreven door een Erasmiaanse geest die erdoorheen spreekt."

Black & Asian Lives Matter, de positie van LGBTI+, de toeslagenaffaire: er is tegenwoordig meer aandacht voor de diepere lagen van rechtvaardigheid en erkenning

De Dissertatieprijs 2022 van de Stichting Praemium Erasmianum

De prijs bestaat uit een oorkonde en een geldbedrag van € 3.000. Er zijn in totaal vijf winnaars, die op 7 juni gelauwerd zullen worden. Dit jaar zijn 39 voordrachten gedaan door de betreffende universiteiten. Een beoordelingscommissie het bestuur van de stichting heeft uit deze voordrachten vijf winnaars geselecteerd.

De Stichting Praemium Erasmianum is in 1958 opgericht door ZKH Prins Bernhard der Nederlanden. Het is een culturele instelling die actief is op het gebied van de geesteswetenschappen, de sociale wetenschappen en de kunsten. De Stichting kent jaarlijks de Erasmusprijs toe en organiseert culturele en wetenschappelijke activiteiten rond de prijsuitreiking. Het bestuur bestaat uit ongeveer twintig leden, afkomstig uit culturele, wetenschappelijke en zakelijke kringen in Nederland. Zijne Majesteit de Koning is Regent van de Stichting.