Patiënten die zware pijnstillers gebruiken willen meer voorlichting en begeleiding

Het gebruik van opioïden, een groep krachtige pijnstillers, bij chronische pijn neemt de laatste jaren toe in Nederland. En dat terwijl er geen bewijs is dat deze medicijnen op de lange termijn effectief zijn. Bovendien kan langdurig gebruik leiden tot ernstige bijwerkingen. Promovendus Lisa Davies onderzocht hoe Nederlandse patiënten het opioïdengebruik en de bijbehorende zorg ervaren. Het blijkt onder meer dat betere voorlichting bij het eerste voorschrift en meer begeleiding bij het afbouwen van de medicijnen wenselijk zijn. Davies verdedigde eerder deze maand haar proefschrift.

Opioïden, krachtige pijnstillers als morfine, oxycodon, fentanyl en tramadol, worden vaak ingezet bij kortdurende hevige pijn, zoals na een operatie en bij kanker. Hoewel opioïden veilig gebruikt kunnen worden, zijn er wel risico’s. Met name in de Verenigde Staten zijn opioïdenverslavingen een groot probleem, met alleen al in 2022 ongeveer 82 000 doden als gevolg van een opioïdenoverdosis.

Chronische pijn

In Nederland is er geen sprake is van een opioïdencrisis. Wel worden de pijnstillers hier de laatste jaren ook steeds vaker voorgeschreven. Sinds 2020 krijgen meer dan een miljoen mensen jaarlijks opioïden voorgeschreven, en ook het aantal ziekenhuisopnames en sterfgevallen gerelateerd aan voorgeschreven opioïden nam de laatste jaren toe.

Mensen moeten zich ervan bewust zijn dat fysieke afhankelijkheid en tolerantie altijd optreden, onafhankelijk van de persoon en de achtergrond.

“We zien dat opioïden steeds vaker worden voorgeschreven bij chronische pijn, oftewel pijn die al langere tijd aanwezig is,” geeft Davies aan. “Bij deze patiënten blijft de pijnklacht vaak aanhouden, waardoor ze de medicijnen lang blijven gebruiken.”

Bijwerkingen en afhankelijkheid

Net als andere medicijnen hebben opioïden bijwerkingen. Op de korte termijn zijn die vervelend, zoals constipatie, slaperigheid en een droge mond. Maar op de lange termijn kunnen de bijwerkingen ernstigere gevolgen hebben, zoals tandbederf, een groter risico om te vallen en zelfs fatale ademhalingsproblemen.

Bovendien ontstaat bij langdurig gebruik van de middelen altijd afhankelijkheid, waardoor je ontwenningsverschijnselen krijgt als je het middel niet gebruikt, en tolerantie, waardoor hogere doses nodig zijn voor hetzelfde effect. “Dat betekent niet dat je per definitie verslaafd bent,” geeft Davies aan. “Maar mensen moeten zich er wel van bewust zijn dat fysieke afhankelijkheid en tolerantie altijd optreden, onafhankelijk van de persoon en de achtergrond.”

Langdurig gebruik

Uit een enquête onder 1605 patiënten en interviews met 50 patiënten blijkt dat de informatievoorziening over het gebruik van opioïden en verwachte pijnverlichting voor de meeste patiënten wel voldoende is. Maar mensen zijn zich vaak niet voldoende bewust van de voor- en nadelen van de medicijnen bij langdurig gebruik.

“Mensen krijgen de pijnstillers voor een legitieme reden, zoals pijn na een operatie,” zegt Davies. “Maar als de pijn aanhoudt en de mensen dat aangeven bij de huisarts, krijgen ze vaak een herhaalrecept zonder dat er een gesprek plaatsvindt over de bijwerkingen en risico’s van langdurig gebruik, en hoe het afbouwen werkt.”

Begeleiding bij afbouwen

Ook bij het daadwerkelijke afbouwen geven patiënten aan meer begeleiding te willen. “Mensen hebben angst om te stoppen met opioïden. Wanneer je grotere hoeveelheden gebruikt, kun je ook wel een week echt ziek worden, van rillingen tot stuiptrekkingen. Daarom breken mensen hun poging om af te bouwen soms af. Maar afbouwen is niet gevaarlijk. Door mensen goed te begeleiden, zodat ze er niet alleen voor staan, vergroot je de kans dat ze daadwerkelijke stoppen.”

Rol arts en apotheker

Patiënten geven aan de rol van zowel de zorgverleners als de apothekers even belangrijk te vinden bij het verstrekken van informatie. Maar op dit moment gaat dat nog niet altijd even goed. “Soms zegt de arts één ding, en zegt de apotheker iets anders. Het zou beter zijn als informatie eenduidig en herhaaldelijk wordt overgebracht. Huisartsen en apothekers kunnen daar hulp bij gebruiken, zoals duidelijke richtlijnen en meer aandacht tijdens de opleidingen. Duidelijk, eenvoudig voorlichtingsmateriaal, zoals folders, zou ook helpen.”

Een pil is geen magische oplossing. Chronische pijn is vaak een complexe aandoening, en een combinatie van behandelingen kan effectiever zijn dan alleen een pijnstiller.

Geen high

Davies vindt het ook belangrijk te benadrukken dat patiënten die waren opgenomen in een behandelprogramma vanwege hun opioïdengebruik, aangaven zelden een high te ervaren bij het gebruik van opioïden. Ze zijn de middelen gaan gebruiken om pijn te bestrijden en namen steeds meer, onder andere om ontwenningsverschijnselen te beheren.

Volgens Davies helpt dit inzicht om stigmatisering van deze patiënten te voorkomen. Davies: “Ze nemen de middelen omdat ze geen pijn willen, niet omdat ze high willen worden. Begrip daarvoor is heel belangrijk, juist ook omdat mensen met chronische pijn vaak al het idee hebben onbegrepen te worden.”

Alternatieven

De stijging in voorgeschreven opioïden in Nederland is meer recent wat afgevlakt. Davies: “Ook de hoeveelheden die worden voorgeschreven lijken wat te zijn afgenomen. In de nieuwe richtlijnen voor de behandeling van chronische pijn is dan ook meer aandacht voor terughoudendheid bij het voorschrijven.”

Volgens Davies zou het goed zijn om ook alternatieve behandelopties aan te bieden bij chronische pijn. “Een pil is geen magische oplossing. Chronische pijn is vaak een complexe aandoening, en een combinatie van behandelingen kan effectiever zijn dan alleen een pijnstiller. Om minder afhankelijk te worden van opioïden, zou het daarom ook goed zijn als alternatieve behandelingen, zoals fysiotherapie, vergoed worden door zorgverzekeraars.”