Oratie van Hens Runhaar: een visie op diversiteit in voedselsystemen

Op 17 januari 2025 gaf Hens Runhaar zijn oratie aan de Universiteit Utrecht, het officiële begin van zijn ambtstermijn als hoogleraar Sustainable Food System Governance aan het Copernicus Institute for Sustainable Development, faculteit Geowetenschappen. Zijn rede, “Governing Towards Sustainable Food Systems: New Connections for More Diversity” toonde zijn levenslange passie voor de natuur en zijn toewijding voor het hervormen van voedselsystemen voor duurzaamheid en biodiversiteitsherstel.

Hoewel voedselsystemen essentieel zijn voor het voortbestaan van de wereld, dragen ze tegelijkertijd in hoge mate bij aan de milieucrisis. Voedselsystemen zijn verantwoordelijk voor 31% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen en verbruiken enorme hoeveelheden natuurlijke hulpbronnen. Ondanks aanzienlijke vooruitgang in de voedselproductiviteit blijven problemen als ondervoeding, voedselonzekerheid en milieuverontreiniging bestaan. De inaugurele rede van Runhaar benadrukte deze uitdagingen als kansen voor systemische verandering. “Voedselsystemen vormen de kern van duurzaamheid”, legde hij uit in een recent interview. “Ze hebben een enorm potentieel om zowel sociale gelijkheid als vooruitgang voor het milieu te creëren.”

Wat mij drijft is de overtuiging dat als we ecosystemen kunnen vernietigen, we ze ook kunnen herstellen

Een persoonlijke passie voor biodiversiteit

Runhaar’s diepe betrokkenheid bij biodiversiteit begon al in zijn kindertijd, toen hij de tuin van zijn ouders ging verkennen, waar hij regenwormen en kevers verzamelde en zich vergaapte over de wonderen der natuur. “Van jongs af aan was ik gefascineerd door de biodiversiteit op het platteland en in de landbouw”, zegt hij. “Wat mij drijft is de overtuiging dat als we ecosystemen kunnen vernietigen, we ze ook kunnen herstellen.” Deze vroege nieuwsgierigheid heeft vorm gegeven aan zijn carrière die nu geheel gewijd is aan het bestuderen van biodiversiteit in agrarische landschappen.

Focus op de Europese Unie

Runhaar’s werk is vooral gericht op voedselsystemen in de Europese Unie, en in het bijzonder Nederland, waar intensieve landbouw domineert. Deze aanpak verhoogt de productiviteit, maar heeft een hoge prijs: achteruitgang van het milieu en verlies van biodiversiteit. De governance van voedselsystemen leunt sterk op de markt en kenmerkt zich door een worsteling met het vinden van een balans tussen economie en ecologie. In zijn lezing benadrukt Runhaar het belang van biodiversiteitsherstel als hoeksteen voor duurzame voedselsystemen. Hij pleit voor praktijken zoals agro-ecologie en natuurinclusieve landbouw om de balans tussen voedselproductie en milieugezondheid te herstellen

Diversiteit als leidend principe

In Runhaar’s visie op verandering staat diversiteit centraal - niet alleen in landbouwpraktijken, maar in alle voedselsystemen op alle niveaus. Soortenrijke graslanden en mozaïeklandschappen kunnen zowel de ecologische veerkracht als de landbouwproductiviteit vergroten. Maar daar houdt het niet op: voedseldiversiteit is net zo belangrijk. Een verschuiving naar plantaardige en seizoensgebonden eetpatronen kan de impact op het milieu verminderen en de menselijke gezondheid verbeteren.

Daarnaast is meer diversiteit in de relaties tussen betrokken actoren cruciaal. Runhaar benadrukte het belang van sterkere banden tussen boeren, consumenten en beleidsmakers om samenwerking en innovatie te bevorderen. Daarnaast pleitte hij voor diversiteit in kennissystemen door interdisciplinair onderzoek en debatten aan te moedigen. Deze inspanningen, legde hij uit, kunnen gepolariseerde visies overbruggen - zoals op technologie gebaseerde versus op de natuur gebaseerde benaderingen - en wederzijds begrip en nieuwe oplossingen bevorderen.