Ook in tijden van crisis hebben wij kunstenaars nodig

Kunst is niet alleen mooi om naar te kijken maar kan ook bijdragen aan ons cultureel geheugen. Kunstenaars maken al eeuwenlang werk om stil te staan bij de tijd waarin zij leven en de crisis waarmee zij geconfronteerd worden. Van monumenten tot schilderijen tot geluidsinstallaties, er zijn allerlei manieren om pandemieën, oorlogen en rampen te herdenken. Drie kunstenaars konden met een bijdrage van de Universiteit Utrecht, ZonMW en het Centraal Museum een werk maken geïnspireerd door de coronacrisis. Zeer uiteenlopende werken, die laten zien hoe kunst niet alleen kan ontroeren maar ook kan inspireren en in de woorden van beeldend kunstenaar Bart Lunenburg ‘een gedachtestroom’ opwekt.

Ons werk als wetenschappers en het werk van kunstenaars zijn een wezenlijk onderdeel van een gezonde en veerkrachtige samenleving.

De prijsvraag was voor de organisatie ook belangrijk om een signaal af te geven. Prof. dr. Eva-Maria Troelenberg was initiatiefneemster van de prijsvraag: “We moeten de kunsten en de geesteswetenschappen niet beschouwen als iets wat we ons alleen kunnen veroorloven als er geen crisis is. Ons werk als wetenschappers en het werk van kunstenaars zijn een wezenlijk onderdeel van een gezonde en veerkrachtige samenleving, en moet daarom juist in tijden van crisis worden gesteund.”

Relatie tussen architectuur en epidemische ziekten

De drie kunstenaars hebben op unieke wijze antwoord gegeven op deze vraag hoe zij kunnen bijdragen aan het culturele geheugen van deze pandemie.  Zo gaat winnaar Bart Lunenburg in zijn werk in op de ervaringen van ziekte en hoe deze gegrift blijven in het architectonische lichaam van de stad. Lunenburg werkt met beeldmateriaal, installaties en historische bronnen. Hij vindt het interessant om de stad te benaderen als een lappendeken waar mensen door de tijd heen hun stempel op drukken.  “Wat ik nu ontwikkel onderzoekt de relatie tussen architectuur en epidemische ziekten. Hoe bepaalde stedenbouw ziektes in de hand heeft gewerkt maar ook andersom, iedere epidemie brengt zijn eigen gebouwen en maatregelen voort” licht hij toe.

Mondkapjes laten meer zijn dan een pandemie

Het werk van Rosa Everts ging voor corona veel over de reizende mens en migratie. Everts: “Dat veranderde sterk toen corona begon, omdat mensen plotseling niet meer konden reizen. Tegelijkertijd kon corona ontstaan omdat er veel mensen zijn die over de wereld trekken”. Everts maakt kleine potloodtekeningen van mensen met mondkapjes op. “Ik probeer altijd beelden te vinden die actueel zijn, die niet alleen de pandemie laten zien, maar ook laten zien wat er nog meer aan de hand is. Als ik naar mezelf kijk, denk ik dat wat ik in mijn kunst probeer te doen, is grip krijgen op een voortdurende situatie.” Haar project toont een zeer gedifferentieerde dwarsdoorsnede van de samenleving. Zo zien we mondkapjes die refereren aan protest, politiek en weerstand tegen corona-maatregelen.

Rosa’s tekeningen van een uiteenlopende reeks gemaskerde mensen is bijna een verlichtingsproject van het begrijpen - en interpreteren - van de wereld door deze met visuele middelen in kaart te brengen

Sociale interactie tijdens de crisis

Kijkend naar de coronacrisis vond Troelenberg het interessant om te zien hoeveel van ons leven samenhangt met symbolen en signalen: “Denk maar aan hoe in het prille begin de handdruk werd vervangen door andere gebaren. Daarin zag ik ook iets positiefs, dat het altijd belangrijk is om de sociale interactie in stand te houden en te ontwikkelen.” Door corona is onze sociale interactie verandert. Niet alleen houden wij afstand, praten met elkaar via mondkapjes maar wij hoesten ook anders, in de elleboog. Deze hoest staat centraal in het werk van Sanne Kabalt. Zij is geïnteresseerd in het menselijk lichaam en de kwetsbaarheid daarvan. Kabalt werkt met fotografie en tekst en werkt nu aan een dichtbundel met als onderwerp ‘de hoest’. “Het komt uit je, maar je kan het niet echt zien, alleen maar horen. Wat voel je, wat hoor je, wat zit er in je lichaamstaal? Wat komt er in de lucht en bij een ander terecht?” zijn vragen die haar bezig houden. 

Herdenking van de coronacrisis

Samen met het Centraal Museum en ZonMw, een organisatie die zich inzet voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie, organiseerde de Universiteit Utrecht deze prijsvraag voor creatieve makers. Zij krijgen de kans met hun werk bij te dragen aan de herdenking van de coronacrisis van het jaar 2020. De winnaars zijn geselecteerd door prof. dr. Eva-Maria Troelenberg, prof. dr. Maarten Prak en drs. René de Kam in overleg met de juryleden prof. dr. Ann Rigney, dr. Surekha Davies en Laurie Cluitmans MA.

Eva-Maria Troelenberg, Sanne Kabalt, Bart Lunenburg en Rosa Everts spreken in mei 2021 met medische studenten aan de Universiteit Utrecht over het project spreken in het kader van het opleidingstraject ‘medical humanities’ .