Onderzoeker Sabbir Ahmed brengt wetenschap naar de mensen in zijn thuisland Bangladesh

Bijna vier jaar geleden begon Sabbir Ahmed, promovendus aan de Universiteit Utrecht, met het maken van populairwetenschappelijke video’s voor mensen in zijn thuisland Bangladesh. Hij wilde daarmee meer interesse opwekken voor de wetenschap, waar volgens hem te weinig waardering voor was in zijn land. Zijn inspanningen zijn een groot succes: Ahmed heeft inmiddels bijna 860.000 abonnees op YouTube en maar liefst 1,3 miljoen volgers op Facebook. Vandaag verdedigt hij zijn proefschrift over zijn eigen onderzoek, dat zich richt op de vroege opsporing van nieraandoeningen.

In zijn video’s bespreekt Ahmed - goed herkenbaar als wetenschapper dankzij zijn witte labjas – een breed scala aan onderwerpen, van toxoplasmose en slangenbeten tot slaapverlamming en gezonde voeding. Regelmatig voert hij live experimenten uit in het lab om zijn uitleg te ondersteunen. In de reacties onder zijn video’s spreken kijkers hun waardering uit voor zijn heldere uitleg en de nieuwe, nuttige informatie die hij deelt.

Alle video’s van Ahmed zijn in het Bengaals, zijn moedertaal. Dat is een bewuste keuze: hij begon met het maken van zijn video’s om iets te betekenen voor zijn land. Ahmed: “In Bangladesh zijn de kansen op werk in het onderzoek beperkt. Wetenschappelijk onderzoek in het algemeen loopt hier sowieso achter op andere landen. Een van de belangrijkste oorzaken hiervan is het gebrek aan financiering, maar er is ook simpelweg te weinig algemene interesse in onderzoek.”

Je moet de aandacht trekken met onderwerpen die dicht bij de mensen staan. En als je hun aandacht eenmaal hebt, krijg je de kans om de wetenschap erachter uit te leggen.

Onderwijssysteem

Ahmed’s ervaringen als student in Zweden en promovendus in Nederland hebben hem meer inzicht gegeven in waarom dit mogelijk zo is: het onderwijssysteem in Bangladesh is nauwelijks gericht op wetenschappelijk onderzoek. “In tegenstelling tot Zweden en Nederland, is het curriculum aan universiteiten in Bangladesh er niet op gericht om studenten voor te bereiden op een loopbaan als wetenschapper,” legt Ahmed uit. “De nadruk ligt meer op het opleiden van studenten voor een carrière in de industrie. Ik denk dat het gebrek aan blootstelling aan onderzoek een van de redenen is waarom er zo weinig interesse voor is.”

“Daarom bedacht ik: ik zou wetenschapscommunicator kunnen worden,” vertelt Ahmed. “Ik wilde mensen enthousiast maken voor onderzoek door te praten over interessante onderwerpen die aansluiten bij de belevingswereld van mensen in Bangladesh.”

Iedereen heeft een ander publiek, dus je hebt steeds een andere aanpak nodig. Wat helpt bij het vinden van de juiste onderwerpen, is inspelen op actuele trends.

Viral met gefermenteerde rijst

Het bleek echter lastig om de juiste onderwerpen voor zijn video’s te vinden. Meer dan een jaar lang had Ahmed slechts een paar honderd volgers. Zijn grote doorbraak kwam in april 2022, toen zijn video over gefermenteerde rijst zeer populair bleek. “Ik uploadde de video om 2 uur ’s nachts en ging slapen,” herinnert Ahmed zich. “Toen ik wakker werd, zag ik dat de video die nacht viral was gegaan. In de dagen daarna werd hij miljoenen keren bekeken op Facebook.”

In de video toont Ahmed hoe gefermenteerde rijst, zeer populair eten in Bangladesh, eruitziet onder de microscoop. Omdat het een gefermenteerd product is, wemelt het van de micro-organismen, wat bij kijkers veel vragen opriep. “Ze vroegen zich af of het voedsel nog wel veilig was om te eten, maar ook hoe ik de beelden van de micro-organismen had gemaakt en waar ik de microscoop had gekocht.”

De aandacht grijpen

Vanaf dat moment besefte Ahmed dat hij een kans had om zijn doelen te realiseren. Hij begon na te denken over hoe hij de interesse van zijn snel groeiende publiek vast kon houden. Ahmed: “Je moet de aandacht trekken met onderwerpen die dicht bij de mensen staan. En als je hun aandacht eenmaal hebt, krijg je de kans om de wetenschap erachter uit te leggen.”

Ahmed las geen boeken en bekeek geen YouTube-tutorials om te leren hoe je succesvolle content maakt. Hij leerde simpelweg door te doen. “Ik geloof niet dat die YouTube-video’s echt helpen,” zegt Ahmed. “Iedereen heeft een ander publiek, dus je hebt steeds een andere aanpak nodig. Wat wel helpt bij het vinden van de juiste onderwerpen, is inspelen op actuele trends.”

Impact

Op de vraag of hij het gevoel heeft de impact te maken die hij voor ogen had, antwoordt Ahmed dat hij het moeilijk vindt om dat met zekerheid te zeggen. Maar naast de cijfers – zijn populairste video op Facebook is meer dan tien miljoen keer bekeken – zijn er wel degelijk tekenen dat hij de reactie krijgt die hij wilde. Ahmed: “De vragen die ik onder mijn video's krijg, intrigeren me. Ze geven me het idee dat mensen echt geïnteresseerd raken. Ik krijg ook e-mails van jonge mensen die vragen hoe ze wetenschapper kunnen worden. Tegelijkertijd zie ik dat mijn video's ook interesse opwekken bij oudere mensen zonder een wetenschappelijke achtergrond.”

Ik ben eigenlijk een verlegen persoon.

Geheim

Aanvankelijk hield Ahmed zijn activiteiten op het gebied van wetenschapscommunicatie geheim voor de meeste van zijn collega's in Utrecht. “Ik ben eigenlijk een verlegen persoon,” vertelt hij. “Maar op een gegeven moment werd ik betrapt. Dat bleek uiteindelijk iets positiefs te zijn: mijn collega’s gaven me suggesties over hoe ik mijn werk kon verbeteren en kwamen met ideeën voor onderwerpen die ik zou kunnen behandelen.”

Toekomst

Video's maken naast zijn werk als promovendus was tijdrovend, maar twee dingen hielden Ahmed gemotiveerd: hij vond het heel leuk om deze video's te maken, en hij voelde een verantwoordelijkheid tegenover zijn land. Nu hij de volgende fase van zijn carrière ingaat, is hij van plan om door te gaan met het maken van video's voor Facebook en YouTube. Ahmed: “Ik doe graag zelf onderzoek, maar ik vind het ook leuk om over wetenschap te communiceren. Uiteindelijk lijkt het me een mooie balans om vijftig procent te werken als wetenschapper en vijftig procent als wetenschapscommunicator.”