“Onderzoek naar secularisering in Iran is ook inspirerend voor ons in Nederland”
Pooyan Tamimi Arab ontvangt Vidi-beurs voor onderzoek naar secularisering in Iran
Hoe Iraniërs binnen en buiten Iran écht denken over religie, atheïsme en een scheiding van moskee en staat? Daar is niet makkelijk wetenschappelijk onderzoek naar te doen, weet ook Pooyan Tamimi Arab. Toch heeft de religiewetenschapper zich juist daarin gespecialiseerd en recentelijk ontving hij een Vidi-beurs voor zijn project Iran’s Secular Shift. Maar hoe onderzoek je politiek gevoelige onderwerpen in samenlevingen die gebukt gaan onder autoritaire regimes – en waarom is dit ook voor Nederland van belang?
Anonieme online enquêtes onder Iraniërs
Tamimi Arab en zijn team willen beter leren begrijpen hoe het niet-religieus zijn, atheïsme en oproepen tot de scheiding van moskee en staat zich in Iran ontwikkelen. Binnen het project Iran’s Secular Shift gebruiken zij daarvoor anonieme online enquêtes, analyses van visuele cultuur op Instagram en discussies op satelliet-televisiekanalen.
Voor zijn onderzoek werkt Pooyan Tamimi Arab veel samen. “Onder andere met GAMAAN, The Group for Analyzing and Measuring Attitudes in Iran, waarvan ik zelf deel uitmaak, en met Psiphon VPN, een platform dat dagelijks door miljoenen Iraniërs wordt gebruikt.” Met zijn team verzamelt hij informatie over hoe Iraniërs denken over de Islamitische Republiek en hoe zij tegenover religie en met name de islam staan.
Door hun hoofddoek ook op straat af te doen doorbraken Iraanse vrouwen de cruciale scheiding tussen privé en publiek.
Door de binnenkomende data te wegen, kunnen de onderzoekers de resultaten representatiever maken en vergelijken met traditionele representatieve enquêtes gebaseerd op telefonische en huis-aan-huisinterviews. Ze kijken onder andere naar leeftijd, geslacht en genoten onderwijs. Tamimi Arab vult aan: “Omdat de enquête anoniem en veilig is, vergroten we de kans op eerlijke antwoorden over gevoelige onderwerpen zoals religie.”
Vrouw, Leven, Vrijheid
Die data zijn belangrijk om ontwikkelingen op het gebied van religie in Iran in kaart te brengen. Ruim twee jaar geleden braken er grootschalige protesten uit in Iran, als de 22-jarige student Jina (Mahsa) Amini overlijdt nadat zij door de zedenpolitie is mishandeld. De protesten, vooral geleid door vrouwen, richtten zich tegen de verplichte hijab en het islamitische regime. Tamimi Arab raakt voor zijn onderzoek geïnspireerd door de leus ‘Zan, Zendegi, Azadi’ (‘Vrouw, Leven, Vrijheid’), die tijdens deze protesten wordt gescandeerd en een belangrijke verandering in de Iraanse samenleving markeert.
“De protesten onder de leus ‘Vrouw, Leven, Vrijheid’ na de dood van Mahsa Amini waren opvallend visueel, zelfs iconisch, wanneer vrouwen hun hoofddoeken afnamen en in brand staken”, vertelt Tamimi Arab. “Instagram, de meest gebruikte sociale-media-app in Iran, speelde hierin een cruciale rol. Kunstenaars en activisten in zowel Iran als de diaspora brachten hun protesten visueel tot uiting. Door de hoofddoek ook op straat, en niet meer alleen thuis of in besloten plaatsen, af te doen werd de voor het islamitische regime essentiële scheiding tussen privé en publiek doorbroken.”
Kritiek op Irans islamitische regime
“Veel van de beelden die gedeeld werden tijdens de protesten, bevatten kritiek op religie of in ieder geval op de theocratische staat”, vertelt Tamimi Arab. In een theocratie wordt alle gezag regelrecht van God afgeleid en door geestelijke gezagdragers uitgeoefend of gecontroleerd. De protesten waren volgens Tamimi Arab uniek. “Niet eerder vond er op zo’n nationale schaal een opstand plaats met als hoofddoel het omverwerpen van een patriarchaal regime, niet in Iran en ik ken eigenlijk ook geen vergelijkbare voorbeelden uit de wereldgeschiedenis.”
Het is belangrijk om te onderzoeken wat het betekent om niet-religieus te zijn in een land met een moslimmeerderheid.
Het is essentieel om te begrijpen in hoeverre secularisering een rol speelt in deze roep om verandering, bepleit Tamimi Arab. Een van de basiskenmerken van secularisering is een afname van identificatie met een religie, gekoppeld aan een afname van religieuze overtuigingen en gedrag. Hij vervolgt: “Wat komt daarvoor in de plaats? Het is belangrijk om te onderzoeken wat het betekent om niet-religieus te zijn in een land met een moslimmeerderheid zoals Iran en wat de rechtvaardigingen zijn voor seculiere democratie in de 21ste eeuw.”
Internationale belangstelling voor onderzoek naar Iran
De recente toekenning van de Vidi-beurs van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) betekent veel voor Tamimi Arab. “Dankzij de Vidi kan ik zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek naar secularisering in Iran verder uitbreiden, iets waarvoor internationale collega’s veel belangstelling tonen.”
Daarnaast ziet hij de toekenning van de Vidi als een grote blijk van erkenning van het belang van religiewetenschappen. Maar er zat ook een zwart randje aan de toekenning: “Ik ontving het nieuws van de Vidi tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten voor de jaarlijkse conferentie van de Society for the Scientific Study of Religion. Eenmaal terug in Nederland hoorde ik dat de bacheloropleidingen Islam en Arabisch en Religiewetenschappen zullen worden beëindigd.”
Brede maatschappelijke interesse voor irreligie en zingeving
Er is zowel in Nederland als internationaal veel belangstelling voor kwesties als niet-religieus zijn en atheïsme in landen als Iran, vertelt Tamimi Arab. “Kort na het nieuws over de Vidi moest ik diezelfde week nog eerder onderzoek presenteren in de Tweede Kamer. En op 25 november ben ik een van de sprekers in De Balie bij een gesprek met Stine Jensen over haar nieuwe pamflet Goddeloos: Waarom we atheïsme nodig hebben.”
En dat is nog maar het begin, zegt Tamimi Arab. “In januari neem ik deel aan een besloten symposium bij de KNAW, waar ook onderzoekers van andere autoritaire regimes, zoals China en Rusland, aanwezig zijn. In februari geef ik een lezing op de Dag voor het Vreemdelingenrecht, voor Nederlandse rechters en gerechtsjuristen die zich met vreemdelingenrecht bezighouden. Onderzoek naar secularisering in Iran kan ook voor ons hier inspirerend zijn. Het Vidi-project is officieel nog niet eens begonnen en het is nu al razend druk.”