Nu online: Database met Nederlandse dialectidiomen

Het Utrecht Digital Humanities Lab herlanceert de ‘Dutch Dialect Idoms’ database, ontwikkeld door taalwetenschappers van de Universiteit Utrecht en de KU Leuven. Dit is een vernieuwde versie van een voor iedereen toegankelijke online database van idiomen in 13 Nederlandse dialecten.

Idiomen zijn taalkundig gezien bijzonder omdat ze een betekenis hebben die niet volgt uit de onderdelen van de uitdrukking: als iemand ‘de bloemetjes buitenzet’ betekent dat dat diegene aan het feesten is, zonder dat er bloemen aan te pas komen. In het NWO-FWO project The Syntax of Idioms, dat van 2013 tot 2017 liep, onderzochten taalwetenschappers van de Universiteit Utrecht en de KU Leuven idiomen van Nederlandse dialecten.

De oorspronkelijke versie van de database die voortkwam uit dit project was niet meer toegankelijk. Wetenschappelijk ontwikkelaar Arjan Mossel van het Utrecht Digital Humanities Lab heeft nu een nieuwe applicatie ontwikkeld die het voor iedereen mogelijk maakt om de database online te doorzoeken.

De 13 onderzochte dialecten in de Dutch Dialect Idioms database

Unieke database met idiomen in dialecten

Hoewel er wel onderzoek is naar de herkomst van idiomen en het gebruik ervan, was nog weinig duidelijk over de grammatica van idiomen. Bovendien is in het verleden vaak gekeken naar idiomen in het Standaardnederlands, maar zelden naar idiomen in dialecten. Taalkundigen van de Universiteit Utrecht en KU Leuven brachten hier verandering in: zij bestudeerden de zinsbouw van idiomen in 13 Nederlandse dialecten.

Hiervoor verzamelden de onderzoekers eerst idiomen uit dialectwoordenboeken en beschreven ze de grammaticale eigenschappen ervan. Vervolgens hebben ze dialectsprekers geïnterviewd en de grammaticale mogelijkheden van de idiomen in kaart gebracht door zinnen met grammaticale manipulaties in te voeren. Ze vroegen bijvoorbeeld of het mogelijk was om het idioom in de verleden tijd te zetten (‘Karin zette de bloemetjes buiten’), of in een passieve zin te gebruiken (‘De bloemetjes werden door Karin buitengezet’)?

De idiomen en zinnen met grammaticale manipulaties zijn per dialect te doorzoeken in de data Dutch Dialects Idioms database. Voor elke zin wordt vermeld of een manipulatie al dan niet acceptabel was voor de dialectsprekers. De idiomen en zinnen kunnen ook worden doorzocht op de grammaticale eigenschappen van idiomen en de grammaticale manipulaties die in zinnen worden gebruikt.

Meer info

  • Alle verkregen data zijn vanaf nu hier openbaar en makkelijk te doorzoeken.
  • Een meer technische beschrijving van de database vind je hier.
  • Heeft u vragen over de database? Neem dan contact op met Sterre Leufkens via s.c.leufkens@uu.nl.