New Age-ritueel laat ‘slechte energieën’ én buitenlandse wilde planten in rook opgaan

Door een vercommercialiseerd New Age-ritueel gaan niet alleen ‘ongewenste energieën’ in rook op, maar ook buitenlandse wilde planten. In Nederland verkrijgbare bundels gedroogde planten die bedoeld zijn om ritueel te branden, blijken namelijk vaak planten uit verre streken te bevatten. Utrechtse onderzoekers Isabela Pombo Geertsma, Anastasia Stefanaki en collega’s van Wageningen UR en Naturalis tonen dat aan in een artikel in het vakblad Plants. Veel van de bundels bevatten de Noord-Amerikaanse plant witte salie (Salvia apiana). Deze plant wordt mogelijk op niet-duurzame manier geoogst om aan de groeiende vraag te voldoen.

Tijdens religieuze ceremonies wordt wereldwijd al duizenden jaren gebruik gemaakt van rook die vrijkomt bij het branden of smeulen van gedroogd plantenmateriaal. De rook wordt bijvoorbeeld ingezet om een bepaalde ‘heilige’ sfeer te creëren, of met als doel verbinding te maken met voorvaderen of geesten.

In Noord-Amerika zijn er inheemse groepen die strak samengebonden bundels gedroogde planten gebruiken bij traditionele ceremonies. Deze bundels, ook wel smudge sticks genoemd, worden aan één kant aangestoken. De rook die vervolgens vrijkomt wordt bijvoorbeeld gebruikt om het huis te ‘zuiveren’ nadat iemand ziek is geweest, of met de bedoeling de jacht succesvol te laten verlopen. Verschillende inheemse groepen gebruiken hiervoor verschillende soorten wilde planten, waaronder veenreukgras en witte salie.

Moderne heksen en New Age

Het gebruik van smudge sticks is relatief recent overgenomen door New Age-aanhangers. Pombo Geertsma, die als promovendus het plantengebruik van heksen onderzoekt, kwam hierachter na interviews met moderne heksen. Pombo Geertsma: “Moderne heksen vertelden me dat ze deze smudge sticks gebruiken. Maar ik ontdekte dat ze eigenlijk nog veel meer worden gebruikt in de New Age om plekken te reinigen van ongewenste energieën.” New Age is een westerse spirituele beweging.

Witte salie

Pombo Geertsma was benieuwd welke planten er in de commercieel aangeboden bundels zaten. Vooral omdat er aanwijzingen zijn dat planten die traditioneel gebruikt worden door Noord-Amerikaanse groepen, nu op niet-duurzame wijze geoogst worden om aan de groeiende, wereldwijde vraag te voldoen. Maar er was nog nooit onderzocht welke planten er in smudge sticks zitten die in Nederlandse winkels, zowel online als fysiek, worden aangeboden.

Ik denk dat deze mensen contact willen hebben met de natuur, maar ze kopen dan toch dingen die van de andere kant van de wereld komen.

De onderzoekers kwamen erachter dat 10 van de 29 onderzochte bundels uit witte salie bestonden of witte salie bevatten. Daarnaast vonden ze ook andere Noord-Amerikaanse planten, zoals verschillende soorten uit het geslacht Artemisia. Medeauteur Berber Zandstra verzamelde het merendeel van de onderzochte smudge sticks in het kader van haar Wageningse honours-scriptie.

Gevolgen voor natuur en inheemse mensen

Dat witte salie in het wild momenteel mogelijk in te grote hoeveelheden verzameld wordt, is niet goed voor zowel de plant zelf, als voor de inheemse Noord-Amerikaanse volkeren die de plant gebruiken bij hun ceremonies. Maar Nederlandse kopers van smudge sticks lijken zich vaak niet bewust van deze potentiële negatieve effecten.

Mensen kopen smudge sticks met witte salie, omdat dat de plant is die bepaalde culturen traditioneel gebruiken. Maar het speelt ook mee dat de New Age- en moderne heksenbeweging vercommercialiseert zijn en de smudge sticks met witte salie simpelweg op veel plekken worden aangeboden in winkels.

Mensen zeggen vaak dat dit soort tradities niet bestaan in Nederland, maar ze bestaan wel degelijk.

Verbinding met de natuur

Dankzij interviews met Nederlanders die smudge sticks gebruiken, kwam Pombo Geertsma erachter dat bijna niemand van de gebruikers naar buiten ging om daar zelf planten te zoeken. Pombo Geertsma: “Ik denk dat deze mensen contact willen hebben met de natuur, maar ze kopen dan toch dingen die van de andere kant van de wereld komen.” Geïnterviewden gaven soms ook aan te denken dat de Amerikaanse planten simpelweg beter werken of lekkerder ruiken.

“Bestaat niet in Nederland”

Volgens de onderzoekers hebben Nederlanders relatief weinig kennis over Nederlandse planten en hun traditionele gebruik. Het overnemen van exotische rituelen kan die leegte opvullen. Pombo Geertsma: “Mensen zeggen vaak dat dit soort tradities niet bestaan in Nederland, maar ze bestaan wel degelijk. Als het in de verte bliksemde en donderde, werden in het zuiden van Nederland ook trossen gedroogde en gewijde planten gebrand ter bescherming. Oudere mensen vertelden me tijdens interviews dat ze dan ’s nachts uit bed moesten komen. Hun ouders gooiden dan een deel van trossen die bij de voordeur hingen, bijvoorbeeld de Noord-Brabantse Sint-Janstrossen, in het vuur. De rook kwam in het huis en uit de schoorsteen en beschermde zo het huis.”

Alternatieven

Er zijn dan ook wel degelijk Nederlandse alternatieven voor de Noord-Amerikaanse planten. In een aantal van de onderzochte bundels vonden de onderzoekers ook planten die in Nederland voorkomen, zoals bijvoet, echte salie en kamille. Pombo Geertsma: “Je kunt allerlei wilde planten en tuinplanten gebruiken om te branden. Denk bijvoorbeeld ook aan lavendel, rozemarijn, boerenwormkruid en roos. Deze planten hebben een herkenbare geur en roepen bij veel mensen specifieke associaties op.”