Nederland moet zijn grondwater beter beheren

Nederland is heel goed in het afvoeren van water om overstromingen te voorkomen. Maar omdat we in de zomer steeds vaker kampen met een tekort aan water, moeten we ook leren het (grond)water te omarmen, betoogt Niko Wanders, hydroloog aan de Universiteit Utrecht.

Als Nederlanders zijn we kampioenen in het afvoeren van water. Met gemalen, buffers en andere maatregelen zorgen we ervoor dat we minder kwetsbaar zijn voor overstromingen. Mocht er opeens te veel regen vallen of te veel water via de Rijn of Maas het land binnenstromen, dan gaan de waterbeheerders aan de slag.

Hun ijver was, zeker in het verleden, wat minder groot bij droogte, terwijl ook een tekort aan water voor grote problemen kan zorgen. Denk bijvoorbeeld aan langdurige natuurbranden, een verlies van biodiversiteit en een lagere landbouwproductie.

In de delen van Nederland die hoger dan de rivieren liggen, zijn boeren, drinkwaterbedrijven en de natuur in tijden van droogte sterk afhankelijk van grondwater. Als er langere tijd geen regen valt, zoals dit voorjaar, dan betekent dit dat de boeren moeten sproeien om hun gewassen in leven te houden. Als de waterstanden in de grote rivieren zakken, heeft dit directe gevolgen voor de scheepvaart. En het zorgt voor extra bodemdaling in veengebieden.

Tekort aan regen

Droogte begint vaak met een tekort aan regen. Eerst droogt de bodem uit, daarna zakt het grondwaterpeil net zoals het waterpeil in sloten, kanalen en rivieren. Maar dan is het eigenlijk al te laat. Het is te duur om water te transporteren naar droge gebieden en daarnaast zijn de hoeveelheden die we verbruiken te groot. Dan rest ons niets anders dan wachten op regen.

Als we tekorten willen voorkomen, moeten we watervoorraden aanleggen. Dat is alleen niet zo gemakkelijk in een vlak land als Nederland

Als we tekorten willen voorkomen, moeten we dus watervoorraden aanleggen. Dat is alleen niet zo gemakkelijk in een vlak land als Nederland. Ons grootste meer, het IJsselmeer, heeft maar beperkte capaciteit en ook op andere plekken is er weinig ruimte. De beste plek voor opslag is daarom het grondwater zelf.

Door te zorgen dat het grondwater minder snel richting sloten stroomt en er meer regenwater in onze bodem terechtkomt in plaats van in het riool, bouwen we langzaam extra voorraad op. Tegelijkertijd kunnen we zorgen dat het aantrekkelijker wordt om minder water te gebruiken.

Een goed beeld van het Nederlandse grondwater ontbreekt, wat het voorkomen van droogtes bemoeilijkt

Voorwaarde is wel dat we een goed beeld hebben van het Nederlandse grondwater. En dat ontbreekt. Er zijn onvoldoende dagelijkse metingen om de grondwaterstanden goed in kaart te brengen. Ook weten we niet goed wie grondwater aan de bodem onttrekt, wanneer dat gebeurt en hoeveel water er wordt gebruikt. We zullen dus moeten beginnen met meer inzicht te krijgen in de status van ons grondwater.

Daarnaast is dat het oppompen van grondwater op dit moment bijna gratis. Je hebt alleen maar een pomp nodig en je kunt zoveel water onttrekken als je wilt. Zowel boeren als particulieren maken hier gebruik van om te sproeien. Als we investeren om watervoorraden aan te vullen, moeten we voorkomen dat het net zo hard weer wordt opgepompt. Dat zou kunnen door gebruikers te laten te betalen. Hoe meer water je oppompt, hoe hoger het tarief per kubieke meter. De consument met bescheiden verbruik betaalt dan een laag tarief, terwijl grootgebruikers diep(er) in de buidel moeten tasten. Zo ontmoedig je grootgebruik. Met de opbrengst kunnen maatregelen worden genomen tegen extra droogteschade.

Waterrechten

In Australië gaan ze nog een stap verder. Daar hebben ze waterrechten ingevoerd. Iedereen – boeren, drinkwaterbedrijven en de natuur – heeft recht op een bepaald deel van de totale voorraad grondwater. Heb je een jaar minder water nodig? Dan kun je de rechten verkopen. En als je juist een grotere vraag hebt, dan moet je betalen. In tijden van droogte zal die grondwaterprijs hoger zijn, dan in tijden van overschot.

In Australië heeft iedereen recht op een bepaald deel van de totale voorraad grondwater, wat gebruikers bewust maakt van de kosten van het grondwater

Zo is iedereen zich bewust van de kosten van het grondwater. Zo’n systeem stimuleert bovendien dat iedereen erbij gebaat is de voorraad zo groot mogelijk te houden, want dat houdt de prijs lager. De gebruikers zijn daarmee eigenaar van het probleem, wat een aanzet kan zijn tot duurzame oplossingen voor droogte.

Zover is het nog niet in Nederland. Maar dat betekent niet dat we niets kunnen doen. Een mooi voorbeeld is de regenpijp aansluiten op een regenton. Daarmee stroomt waardevol water niet direct het riool in. Het water kan dienen als persoonlijke ‘buffer’ om in tijden van droogte de tuin te sproeien. Dat is goed voor het grondwater en voor de planten in uw tuin.

En ook al is het een kleine stap, het laat zien dat we deze natuurlijke bron op waarde weten te schatten.