Mysterieuze ‘krater’ op Antarctica blijkt aanwijzing voor kwetsbare ijsplaat

De ijsplaten van Oost-Antarctica blijken kwetsbaarder dan verwacht. Dat komt door een sterke wind die warme lucht aanvoert en sneeuw wegblaast. Dat concludeert een team klimaatonderzoekers onder leiding van Jan Lenaerts (Universiteit Utrecht) en Stef Lhermitte (TU Delft) uit een combinatie van klimaatmodellen, satellietobservaties en metingen ter plekke. De conclusies verschijnen op 12 december in Nature Climate Change. “Er zitten tientallen meters zeespiegelstijging opgesloten in Antarctica”, vertelt Lenaerts. “En ons onderzoek laat zien dat ook Oost-Antarctica enorm kwetsbaar is.”

Huidige IPCC-schattingen van de zeespiegelstijging vertonen grote onzekerheden over de bijdrage van Antarctica, omdat de rol van een aantal processen op de ijsplaten in de toekomst nog onvoldoende gekend is. Lenaerts licht toe: “Er is weinig klimaatverandering te zien aan de oostkant van Antarctica, omdat het gebied zo sterk geïsoleerd is van de rest van de wereld.” Nu blijken de ijsplaten in Oost-Antarctica tot grote verrassing van de onderzoekers regionaal veel sterker te smelten dan verwacht. De ijsplaten blijken zeer gevoelig voor klimaatverandering.

Hotspots

Door een unieke combinatie van veldwerk, satellietgegevens en een klimaatmodel konden de onderzoekers verklaren waarom sommige delen van Oost-Antarctische ijsplaten zo sterk smelten. Dat komt doordat de onafgebroken sterke wind warme, droge lucht aanvoert én de sneeuw wegblaast, waardoor het oppervlak donkerder wordt en daardoor meer warmte opneemt. Dat resulteert in een warmer microklimaat in een zone vlakbij de ijskap, met daarin een paar letterlijke hotspots. Omdat de ijsplaat in zee drijft, draagt deze sterkere smelt op zichzelf niet bij aan de zeespiegelstijging. Toch zijn de ijsplaten rondom Antarctica erg belangrijk voor de zeespiegel: ze houden namelijk het landijs tegen, en als dat in zee verdwijnt, stijgt de zeespiegel wel.

Mysterieuze krater

Het onderzoek van Lenaerts en Lhermitte richtte zich deels op een mysterieuze krater die begin dit jaar werd gespot op de Koning Boudewijn-ijsplaat. “De media meldde toen dat dat hoogstwaarschijnlijk een meteorietinslag was”, vertelt Lenaerts. “Mijn reactie was: in dat gebied? Dan is het zeker geen meteoriet, dan is het een bewijs van die enorme smelt.”

Ingestort meer

De onderzoekers bezochten de krater afgelopen januari, en ontdekten dat het een ingestort meer was, met een moulin – een gat onderin het meer – waardoor het water naar beneden de zee in stroomt. Lhermitte: “Dat was een enorme verrassing. Moulins zie je eigenlijk alleen op Groenland. En al helemaal niet op een ijsplaat.” De onderzoekers ontdekten ook dat er verschillende meren met smeltwater onder het oppervlak in het ijs verborgen zitten, van soms wel kilometers breed. Onderwater-videobeelden geven een duidelijk beeld van de hoeveelheid smeltwater die in dit gebied voorkomt.

Kwetsbaar

Is dit nu een teken van klimaatverandering? “De krater is niet nieuw, we hebben hem op satellietbeelden van 1989 ook al teruggevonden. De hoeveelheid smelt verschilt enorm van jaar tot jaar, maar neemt duidelijk toe in warme jaren”, aldus Lhermitte. Afgelopen voorjaar verscheen een invloedrijke publicatie, waaruit blijkt dat de bijdrage van Antarctica aan de zeespiegelstijging in grote mate afhankelijk is van de smelt van ijsplaten. Lenaerts: “Die studie laat zien dat West-Antarctica erg gevoelig is voor klimaatverandering. Maar ons onderzoek suggereert nu dat ook de veel grotere Oost-Antarctische ijskap erg kwetsbaar is.”