Moeten consumenten hun eigen energieverbruik gaan voorspellen?

Kleinverbruikers van energie hebben vooralsnog geen verantwoordelijkheid om van tevoren hun elektriciteitsverbruik vast te leggen in een programma, en zich vervolgens volgens dat programma te gedragen. Tegenwoordig is er echter steeds meer mogelijk maken voor consumenten. Zij kunnen energie opwekken en daarin handelen. Dit riep de vraag op of de huidige regeling van de programmaverantwoordelijkheid voor kleinverbruikers nog past bij hun positie. Uit een onderzoek van Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law (UCWOSL) en TNO blijkt dat wanneer kleinverbruikers in beginsel zelf hun programmaverantwoordelijkheid dragen, zij meer mogelijkheden krijgen op de energiemarkt.

De energie van je zonnepanelen verkopen aan de buurvrouw, of die energie gebruiken om bij een publieke laadpaal je elektrische auto op te laden wordt gemakkelijker. En dat kan weer bijdragen aan het oplossen van problemen in het elektriciteitssysteem, zoals congestie: een tekort aan transportcapaciteit in het elektriciteitsnet.

In het onderzoek staat de relatie tussen kleinverbruikers en programmaverantwoordelijkheid centraal. Kleinverbruikers hebben een aansluiting op het elektriciteitsnet met een beperkte capaciteit; alle huishoudens en een deel van het MKB hebben een dergelijke aansluiting, en zijn dus kleinverbruiker. Programmaverantwoordelijkheid betekent dat is iedere gebruiker van elektriciteit in beginsel verantwoordelijkheid van tevoren zijn elektriciteitsverbruik vast te leggen in een programma, en zich vervolgens volgens dat programma te gedragen.

Dit is goed uit te leggen aan de hand van de verantwoordelijkheid van de traditionele molenaar. Als de molenaar gaat malen, moet hij de wieken in de wind zetten om de maalsteen te laten draaien. Houdt hij op met malen, dan moet hij de wieken uit de wind draaien om te voorkomen dat deze op hol slaan. In de moderne tijd is dat niet anders: als de bakker nu zijn elektrische maalwerk inschakelt, zal ergens in Nederland (of Europa) een elektriciteitscentrale een tandje hoger gezet moeten worden. Om dit in goede banen te leiden is de regeling van programmaverantwoordelijkheid noodzakelijk.

Toch zijn kleinverbruikers uitgesloten van de regeling van programmaverantwoordelijkheid, deels ingegeven door technische beperkingen, maar dit is echter niet langer de enige mogelijkheid. Wellicht doet een andere regeling van de programmaverantwoordelijkheid voor kleinverbruikers meer recht aan hun veranderende positie op de energiemarkt, nu en in de toekomst.

In de energietransitie komen namelijk een drietal ontwikkelingen samen: decarbonisatie, decentralisering en digitalisering die het mogelijk maken voor consumenten om energie op te wekken en daarin te handelen. Decarbonisatie, het binnen enkele decennia terugbrengen van de netto CO2 uitstoot naar 0, zorgt ervoor dat elektriciteitsopwekking met behulp van fossiele brandstoffen in de toekomst worden vervangen door duurzame opwek. Dit gaat gebaard met decentralisatie van energieopwekking; steeds meer energie wordt lokaal opgewekt, al dan niet door de kleinverbruikers zelf door middels van bijvoorbeeld zonne- en windenergie. En, digitalisering biedt steeds meer inzicht in de productie en consumptie van energie door consumenten, waarbij zij automatisch hun energieverbruik af kunnen stemmen op de pieken en dalen van de markt. Daarbij zouden zij kunnen profiteren van prijsfluctuaties, of zelfs flexibiliteit op de markt kunnen aanbieden.

Het onderzoek toont aan dat een andere regeling van de programmaverantwoordelijkheid wenselijk kan zijn. Met een nieuwe regeling kunnen kleinverbruikers maximale mogelijkheden krijgen om te profiteren van nieuwe diensten en technologieën en aldus kunnen bijdragen aan de stabiliteit van het elektriciteitssysteem en een succesvolle energietransitie.

Lees het volledige onderzoeksrapport, of de beleidssamenvating van het onderzoek: “Power tot the People”: een onderzoek naar alternatieven voor de huidige balans-onverantwoordelijkheid van kleinverbruikers.