"Mensen die belangrijke beslissingen nemen, kunnen ook niet aan alles denken"

Aan de Europese top moeten politici en beleidsmakers belangrijke beslissingen nemen over kwesties die steeds complexer worden. Dr. Pierre-Alexandre Balland, hoogleraar Economic Geography and Complex Systems aan de Universiteit Utrecht, gaat deel uitmaken van een panel van experts dat de Europese Commissie gaat adviseren over de maatschappelijke transitie naar duurzaamheid, gelijkheid en digitalisering; belangrijke onderwerpen die momenteel over de hele wereld spelen.

Wat voegt jouw expertise toe aan het panel?

Ik ben econoom en datawetenschapper. Ik bestudeer complexe sociale systemen, nieuwe digitale technologieën en big data. Traditioneel gezien leren experts in silo’s, apart van elkaar, hoe ze moeten omgaan met problemen. Maar vandaag de dag zijn onze economische, sociale en milieusystemen zo met elkaar vervlochten dat het oplossen van één probleem ervoor kan zorgen dat hieruit weer nieuwe problemen kunnen ontstaan.

Om een voorbeeld te noemen, als oplossing tegen CO₂-uitstoot lijken hogere benzine- en dieselbelastingen misschien een goede optie, totdat de Gele Hesjes-beweging je met de neus op de feiten drukt: zulke strategieën zijn vooral van invloed op het deel van de bevolking dat te kampen heeft met de laagste levensomstandigheden. Zij zijn degenen die afhankelijk zijn van oude vervuilende auto's voor woon-werkverkeer van het platteland naar hun werk. Degenen die besluiten over dit soort dingen nemen, worden minder beïnvloed door hun eigen beslissingen.De groep van deskundigen waar ik deel van ga uitmaken, Economic and Societal Impact of Research and Innovation (ESIR), heeft als doel om wetenschappelijke assessments te geven over dit soort belangrijke maatschappelijke uitdagingen. Dit doen we door samenwerking aan te gaan tussen topwetenschappers, activisten, politici, beleidsmakers en innovatie-experts in economische, sociale en milieusystemen. Deze experts zijn op allerlei complexe manieren met elkaar verbonden.

De deskundigengroep gaat de Europese Commissie adviseren over belangrijke maatschappelijke kwesties. Onze wereld maakt op het moment belangrijke transities mee, en politici moeten belangrijke beslissingen nemen over fundamentele kwesties binnen deze transities. Bij het nemen van dit soort grote besluiten bleek er een gebrek aan expertise op hoog niveau te zijn, en die expertise gaan onze zestien ESIR-experts inbrengen. Zo ondersteunen en begeleiden we de samenleving bij drie thema’s binnen die transities; duurzaamheid, gelijkheid en de digitale transitie.

Eerder zei ik al dat één van de uitdagingen bij besluitvorming de toenemende complexiteit bij het nemen van die besluiten is. Daarbij komt dat disruptieve technologieën en big data de fundamentele grenzen van expertise ook nog eens verleggen. Mark Zuckerberg's getuigenis van 2018 voor het Amerikaans Congres ging viral omdat het de kloof liet zien tussen de kennis van enerzijds de mensen die betrokken zijn bij de digitale economie, en anderzijds de mensen die deze digitale economie proberen te reguleren. Toen Senator Orrin Hatch aan Zuckerberg vroeg hoe Facebook in staat is om zijn bedrijfsmodel te ondersteunen en tegelijkertijd gratis diensten te verlenen, stelde Zuckerberg het voor hem voor de hand liggende: "Senator, we run ads". ESIR-experts zijn experts op het gebied van innovatie en technologie, en helpen de Europese waarden in de economie van de 21^e eeuw te bevorderen.

Je noemde al de drie thema's waarover ESIR de Europese Commissie gaat adviseren; kun je daar wat meer over vertellen?

In ons mandaat van 24 maanden gaan we de drie speerpunten aanpakken, onder het overkoepelende thema transitie. Het eerste speerpunt is ‘Groen’; duurzaamheid, landbouw, et cetera. ESIR wordt bijvoorbeeld een van de belangrijkste adviesgroepen van de EU Green Deal. Het tweede speerpunt gaat over ongelijkheid in een sociale transitie, hoe kunnen we bijvoorbeeld de samenleving ondersteunen wanneer door kunstmatige intelligentie (KI) veel banen overbodig raken?

Ik ben zelf het meest betrokken bij het derde speerpunt, de digitale transitie. Hoewel de EU leidend is op het gebied van onderzoek en ontwikkeling, hebben we de internetrevolutie en de eerste golf van KI gemist. De digitale economie heeft twee backbones, één in China en één in de VS met websites zoals Google, Facebook, Amazon, Tencent, Alibaba en Baidu. Maar waar zijn de EU tech-reuzen? We moeten grond zien te herwinnen in de internetrevolutie, en ervoor zorgen dat de EU deel kan uitmaken van de KI- en blockchain-revolutie.

Dit is niet alleen belangrijk voor de Europese welvaart, maar ook als we willen dat Europese waarden deel uitmaken van de nieuwe KI- en blockchain-wereld. Hoe zorg je ervoor dat je een duurzame en inclusieve tech space creëert? Wat inclusie betreft, realiseren veel mensen zich bijvoorbeeld niet dat een KI-systeem even bevooroordeeld is als de data die gebruikt zijn om het systeem te trainen. Zo gebruikte een groot bedrijf onlangs een KI-promotiesysteem dat vrouwen systematisch discrimineerde doordat het leerde van jarenlange genderdiscriminatie. Het is belangrijk dat dit soort problemen aan naar boven komen, want waar je het ziet, kan je het ook oplossen.

Wat hoop je dat ESIR kan bereiken?

We kunnen met deze groep enorm veel doen voor sociaaleconomische inclusie. Er komt ontzettend veel ongelijkheid voor in complexe systemen; wanneer je een probleem probeert op te lossen, kan de oplossing de ene persoon ten goede komen, en een ander juist pijn doen. Alles is tegenwoordig met elkaar verbonden. Er is een soort sneeuwbaleffect waarbij een ongelijk beloningssysteem ervoor zorgt dat mensen die al een voordeel hebben in de maatschappij, vaak ook makkelijker aan de top komen. Er is een aantal belangrijke kwesties die we moeten aanpakken om ongelijkheid tegen te gaan en te voorkomen, en tegelijkertijd duurzaamheid te bevorderen. Op dit moment slaagt het bestaande systeem hier niet in, en samen met de Europese Commissie moeten we het systeem zo herstellen en reguleren dat we tot een harmonie kunnen komen.

Denk je dat jouw ervaring in ESIR de Universiteit Utrecht ten goede zal komen?

Universiteit Utrecht heeft het potentieel om een magneet voor toptalenten te worden

Ik geloof dat ik met deze ervaring een enorme hoeveelheid kennis naar Utrecht kan brengen. Door mijn werk bij ESIR kan ik mijn studenten leren over hoe het eraan toegaat in de echte wereld. Sommige dingen die studenten tijdens hun studie leren, werken in die echte wereld gewoon anders - vooral wanneer het over politiek gaat. Ik kan mijn studenten inzicht geven in het politieke landschap van de EU, en in de vooruitgang die wereldleiders boeken in de meest dringende uitdagingen van onze generatie. Ik wil de ivoren toren van professoren doorbreken; de geleerde wereld is geen monopolie van expertise. Soms lijkt het bij dit soort problemen alsof je een tsunami probeert te bestrijden met kleine emmertjes, maar we moeten ergens beginnen.

Ik kan naast kennis ook veel zichtbaarheid naar Utrecht brengen. De UU is een wereldleider op veel gebieden, maar vergeleken met Amerikaanse topinstituten is de universiteit zoals veel Europese topinstituten een verborgen juweeltje. Laten we niet vergeten waarom de VS zo innovatief zijn: ze zijn een enorme magneet voor wereldtalenten. Europese universiteiten zoals Utrecht, maar ook Europese bedrijven en steden hebben het potentieel om ook zo'n magneet te worden, maar we moeten er eerst voor zorgen dat de wereld op de hoogte is van de wetenschappelijke kwaliteit en waarden van de EU.

Meer lezen

Research, innovation and industry tend to concentrate in large cities