Meer te weten komen over de interactie tussen bedrijfsleven en overheid
Een consortium van vier Europese universiteiten en de ngo Tax Justice Network hebben een Horizon Europe-subsidie van 2,7 miljoen euro ontvangen. In hun gezamenlijk onderzoeksproject DemoTrans zullen zij de wisselwerking tussen democratische instellingen en de globalisering van de economie bestuderen. Fredo Schotanus, Anne Rainville en Vitezslav Titl van de Universiteit Utrecht zullen deelnemen aan dit ambitieuze onderzoeksproject, dat gericht is op het stimuleren van een sterkere verantwoording, (sociale) inclusie en duurzaamheid van vrije, democratische samenlevingen. Dat de vrije, representatieve democratie in een of andere vorm van crisis verkeert of zelfs aan verval onderhevig is als gevolg van politieke ontwikkelingen of de invloed van machtige bedrijven, kunnen we dagelijks waarnemen. Het consortium wil inzicht krijgen in de bijzonderheden van deze dynamiek tussen politiek en bedrijfsleven - die veel, en soms te veel, interacteren.
Uitvinden hoe de regels binnen de EU eruit moeten zien om het democratisch proces op gang te houden
We willen beter begrijpen wat de rol van bedrijven in vrije democratieën is, en of en hoe zij het functioneren van democratische instituties ondermijnen," zegt Vitezslav Titl, "door lobbyen, belastingontduiking, sociale uitsluiting en door niet duurzaam te zijn. Belangrijker nog is dat we een beter idee willen krijgen van hoe we regels kunnen opstellen om deze problemen te vermijden. Natuurlijk is er niets mis met een vrije economie als zodanig. Wat we echter op grote schaal kunnen zien in bijvoorbeeld Polen en Hongarije, is een verandering van een democratie in een gebrekkige democratie of een dictatuur. De democratische processen lijken niet meer te werken, en dat is ook gevaarlijk voor anderen. Dit is precies onze zorg, en we willen graag uitzoeken hoe de regels binnen de EU eruit moeten zien om het democratische proces op gang te houden.
Kijk je bijvoorbeeld naar Orbán dan zie je een zeer rijk man (hetzelfde geldt voor zijn familie en goede vrienden) en dat komt omdat hij profiteert van connecties met bedrijven, al dan niet in handen van de staat. Maar er zijn ook volledig particuliere bedrijven die de politiek proberen te beïnvloeden. Machtige bedrijven kunnen het systeem vormen tot iets dat minder democratisch is. Omdat het goed voor hen is, maken ze hogere winsten als ze winsten mogen verplaatsen naar belastingparadijzen. Als ze de regelgeving veranderen, kunnen ze meer geld verdienen. De luchtvaartindustrieën zijn hier bijvoorbeeld zeer succesvol in: ze worden vaak gered en kerosine is vrijgesteld van belastingen in de EU. En willen we echt dat bedrijven in Nederland zeggen dat ze naar het Verenigd Koninkrijk verhuizen als ze nog steeds belasting moeten betalen? Moet een liberale democratie op die manier werken? De gevolgen van een te grote zeggenschap van bedrijven is een van de belangrijkste aspecten die we in het project bestuderen.
Op weg naar of vasthouden aan goed bestuur
Binnen het DemoTrans onderzoeksproject willen we de interactie begrijpen tussen politiek en bedrijfsleven - die veel, en soms te veel, met elkaar interacteren. De ambitie van dit project is om meer kennis te vergaren over de interactie tussen bedrijven en overheden, en krachtige aanbevelingen te doen over hoe van slecht bestuur naar goed bestuur kunnen komen – of hoe we goed bestuur kunnen handhaven.
Hoe houden we de vrije democratie in Europa in stand? Dat is een grote vraag en de Europese Commissie heeft ons een groot bedrag toegekend voor DemoTrans, maar we kunnen deze vraag niet voor altijd beantwoorden. Daarom zullen wij concrete aspecten van het interactieproces bestuderen.
Anne Rainville, bijvoorbeeld, zal onderzoek doen naar aanbestedingen, sociale innovatie en inclusie. In Polen en Hongarije worden homoseksuelen bijvoorbeeld in steeds mindere mate opgenomen in de samenleving. Democratie, inclusie, het zou door overheden bevorderd kunnen worden - en daar gebeurt dat niet, die overheden maken het zelfs erger.
Je zou meer inclusie en sociale innovatie kunnen introduceren via aanbestedingsprocedures. In Nederland maken dergelijke opdrachten een vijfde deel uit van het BNP, 20%. Dus als je hier het effect op inclusie verandert, heb je veel invloed in de samenleving. Je zou bijvoorbeeld aanbestedingen alleen kunnen aanbieden aan bedrijven die een bepaald percentage mensen uit een specifieke minderheidsgroep in dienst hebben, of die een lichamelijke of geestelijke beperking hebben. Dergelijke contracten zouden echter niet beperkt moeten zijn tot bepaalde groepen, maar open moeten staan voor iedereen, om een echte goede vertegenwoordiging te kennen. Aanbestedingen kunnen een instrument zijn, maar niet het enige.
Ik ga zelf onderzoek doen naar lobbyen en besluitvorming. Verder zullen we ons binnen het consortium ook verdiepen in belastingparadijzen, belastingontwijking en de invloed daarvan op de democratie. In Bergen gaan ze bijvoorbeeld onderzoeken op welke bestuursniveaus we als samenleving beslissingen moeten nemen. De uiteindelijke vraag is dan weer: hoe kunnen we het bestuur zo inrichten dat vrije democratieën zo kunnen werken als wij dat willen, en op lange termijn duurzaam en inclusief kunnen zijn.
Consortium
Het consortium is een samenwerking van het Utrecht University Centre for Public Procurement, het Copernicus Instituut en de Utrecht University School of Economics (U.S.E.), samen met KU Leuven (België), de Universiteit van Bergen (Norwegen), Charles University (Tsjechië), en Tax Justice Network (Groot-Brittannië).
Meer informatie
Wilt u meer weten over dit project, neem dan contact op met Vitezslav Titl: v.titl@uu.nl.