Leren omgaan met morele dilemma’s
Om ons heen zien we hoe belangrijk het is om goed met morele dilemma’s om te gaan. Ze herkennen, duiden, uitpluizen en tot een moreel oordeel kunnen komen, is een essentiële vaardigheid. Dat bleek ook uit de consultatie die Sofie van den Hombergh (coördinator vaardighedenonderwijs bij het Departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap) deed onder alumni van de opleiding Bestuurs- en Organisatiewetenschap (B&O) die werkzaam zijn in het openbaar bestuur. Zij ontwikkelde daarop samen met Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten (BING) en dankzij steun van het USO fonds een pilottraining getiteld ‘Moreel Beraad’. Die is niet alleen van waarde voor de toekomstige bestuurs- en organisatiewetenschappers maar kan ook andere opleidingen inspireren. ‘Ik heb er zelf ook heel veel van geleerd,’ zegt Van den Hombergh, ‘dat is heel waardevol.’
Morele dilemma’s: gewicht toekennen aan belangen
‘Bij ieder moreel dilemma kies je uiteindelijk een kant, na afwegingen van alle argumenten voor alle betrokkenen en door aan die argumenten gewicht aan toe te kennen,’ zegt Van den Hombergh. ‘Om een voorbeeld uit onze training te geven; stel je bent de wethouder die over de plaatsing van windmolens gaat, en je zwangere dochter wil een huis gaan kopen op de plek waar de windmolens gaan komen – maar je mag dat nog aan niemand vertellen. Tegelijkertijd wil je ook niet dat je dochter en haar gezin ongelukkig worden van de windmolens. Wat doe je dan?
In een moreel dilemma moet je altijd vóór de ene optie of vóór de andere optie kiezen. In dit geval: vertellen aan je dochter of verzwijgen. Je gaat argumenten voor beide kanten bedenken, en naar de belangen van allerlei partijen die erbij betrokken zijn kijken en daar gewicht aan toekennen (onder meer op basis van de zogenaamde beginsel- en gevolgethiek). Er is geen beste oplossing maar je kiest uiteindelijk wel voor een kant. Of je kiest niet, dat is ook een optie. Welke kant je ook kiest, je moet vervolgens de andere kant zoveel mogelijk ‘repareren’; de ‘schade’ van de keuze zoveel mogelijk beperken. We noemen dat de ‘reparatie van de niet-gekozen kant’. Dat is heel belangrijk bij zo’n moreel beraad, want dat maakt de keuze integer.
Als je er als wethouder bijvoorbeeld voor kiest je dochter te vertellen over de windmolens, dan verbreek je je geheimhoudingsplicht. Hoe ga je daarmee om? Andersom geldt dat natuurlijk ook: wat doe je in de situatie dat je besluit de informatie voor je te houden? In het geval van deze specifieke casus zou je overigens tot de conclusie kunnen komen dat misschien niemand zo dicht bij windmolens wil wonen, en de beoogde locatie dus ter discussie stellen.’
Breder inzetbaar dan Bestuurs- en Organisatiewetenschap
‘We hebben de Moreel Beraad training vanuit de opleiding Bestuurs- en Organisatiewetenschap (B&O) samen met Bureau Integriteit Nederlandse Gemeenten (BING) ontwikkeld, en uitgevoerd binnen de B&O Academie, het aan B&O verbonden honours onderwijs. Het idee is dat we nu gaan nadenken over waar het een structurele plek zou kunnen krijgen in onze bacheloropleiding, dus daar zijn we mee aan de slag. Maar het is zeker ook geschikt voor andere opleidingen en disciplines. Zo spreken de vanuit de Utrecht University School of Economics (U.S.E.) betrokken collega Jason Gawke en ik over de mogelijkheden bij Economie. Ik zou echter willen stellen dat het vrijwel voor elke opleiding relevant is, morele dilemma’s doen zich overal voor.’
‘De wet volgt na de morele afweging’ zei mijn samenwerkingspartner van BING: mensen maken morele afwegingen en op basis daarvan worden wetten gemaakt. Soms zijn wetten niet toereikend, en dan moeten de wetten worden aangepast. Die morele afweging is echt het fundament.’
De Sociaal, Professionele Vaardigheden zijn een belangrijk onderdeel van de bacheloropleiding Bestuurs- en Organisatiewetenschap. Naast, en in combinatie met de inhoudelijke cursussen uit het curriculum, ontwikkelen studenten in de bachelor naast onderzoeks- en schrijfvaardigheden ook vaardigheden als presenteren, politiek-bestuurlijke sensitiviteit, onderhandelen en conflicthantering. In de masterprogramma’s volgen alle studenten twee cursussen op het gebied van Academisch Professionele Vaardigheden, bijvoorbeeld Advieskunde, Beleidsvaardigheden, Managementvaardigheden en Organisatiedynamiek.
Contact
Meer weten over Moreel Beraad? Neem contact op met Sofie van den Hombergh: s.vandenhombergh@uu.nl.