Leonardo da Vinci komt in oktober naar Teylers Museum
De eerste grote Nederlandse tentoonstelling van echte tekeningen van Da Vinci
Woensdag 2 mei is het precies 499 jaar geleden dat Leonardo da Vinci (1452-1519) overleed. Teylers Museum in Haarlem geeft op 5 oktober de aftrap voor een wereldwijd Da Vinci jaar met tentoonstellingen, symposia en andere activiteiten vanwege het 500ste sterfjaar van Leonardo. De tentoonstelling Leonardo da Vinci wordt samengesteld door gastconservator kunsthistoricus prof. dr. Michael Kwakkelstein (Kunstgeschiedenis, Universiteit Utrecht) en Teylers conservator dr. Michiel Plomp.
Menselijke emotie
Kwakkelstein: "De tijdelijke aanwezigheid in Nederland van een dertigtal beroemde en minder beroemde tekeningen van Leonardo da Vinci, afkomstig uit buitenlandse verzamelingen is een voor ons land zeer zeldzame gebeurtenis. Behalve tekeningen en een paar schilderijen van Leonardo's leerlingen en navolgers, zullen ook de enige twee Leonardo-tekeningen in Nederlandse verzamelingen op de tentoonstelling te zien zijn."
Uitgangspunt voor de tentoonstelling is Leonardo's belangstelling voor de expressieve kenmerken of eigenschappen van de vormen van het menselijk gelaat, van misvormd en lelijk tot mooi of in schoonheid geïdealiseerd. Hij was de eerste in zijn tijd die op straat mensen met een ongewoon of mismaakt gezicht bestudeerde en vervolgens tekende. Daarnaast dreef hij in zijn tekeningen de spot met zijn medemens -van wie hij geen hoge dunk had- door de vorm van gelaatsdelen van vooral oude mannen en vrouwen te overdrijven.
In de tijd van Leonardo geloofde men dat iemand met een lelijk of mismaakt uiterlijk van nature slecht, onbetrouwbaar of kwaadaardig was. En vice versa werd een mooi en harmonieus gezicht geassocieerd met goede karaktereigenschappen en deugdzaamheid. Tegelijkertijd was Leonardo gefascineerd door de veroudering van het gezicht: wat de gevolgen ervan waren voor de huid en de vorm van de gelaatsdelen. Hij contrasteerde in zijn tekeningen vaak het gezicht van een jonge mooie man met dat van een oude, kale en tandeloze man.
De Mona Lisa onder de tekeningen
Een van de meesterwerken die vanaf 5 oktober te zien zal zijn, is de studie van het gezicht van een jonge vrouw, ook wel de Mona Lisa onder de tekeningen genoemd. Een prachtig voorbeeld van hoe Leonardo menselijke emoties wist vast te leggen in zijn werken. De tekening is zeer waarschijnlijk een studie voor het figuur van de engel in het schilderij de Madonna in de grot dat nu in het Louvre in Parijs hangt en laat heel goed zien dat Leonardo linkshandig was. De arcering is duidelijk van linksboven naar rechtsonder gezet. Het bruikleen komt bij hoge uitzondering naar Nederland vanuit de Biblioteca Reale uit Turijn. Het is de eerste keer dat dit werk in Nederland te zien is.
Michael Kwakkelstein
Michael Kwakkelstein is directeur van het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut (NIKI) in Florence en als hoogleraar Beeldende Kunst van de renaissance in Italië en de Nederlanden verbonden aan de Universiteit Utrecht. Kwakkelstein is, naast gastconservator, hoofdredacteur van de catalogus van de tentoonstelling. Het onderwerp van de tentoonstelling is dat van Kwakkelsteins proefschrift (Leonardo da Vinci as a physiognomist. Theory and drawing practice, Leiden 1994, 2e herziene ed. Leiden 2014 (Primavera Pers)).
Kwakkelstein publiceert sinds 1991 over Leonardo da Vinci. In opdracht van Amsterdam University Press werkt hij aan een boek over Leonardo (De Mythe Ontrafeld) dat na de zomer in de reeks Elementaire deeltjes zal verschijnen.
In 2005 was de kunsthistoricus als hoofdconservator van Teylers Museum belast met de organisatie van een tentoonstelling gewijd aan de tekeningen van Michelangelo.
Bruiklenen
Voor de tentoonstelling Leonardo da Vinci lenen toonaangevende musea, waaronder de Uffizi in Florence, de Kunsthalle Hamburg, het British Museum, het Louvre, het Museum of Fine Arts in Boedapest en de Royal Collection Trust in Windsor, kwetsbare tekeningen uit die niet eerder of zelden in Nederland te zien waren. Leonardo’s gave om emoties uit te beelden, staat centraal. Het laatste avondmaal kan uiteraard niet reizen, maar zal op bijzondere wijze (en op ware grootte) tóch aanwezig zijn.
Tentoonstelling
Kwakkelstein: "In het licht van de vele tentoonstellingen die in 2019 in het buitenland (met name Italiē Engeland en Frankrijk) zullen worden gehouden ter gelegenheid van het 500ste sterfjaar van Leonardo, zal de tentoonstelling in Teylers Museum met deze primeur ongetwijfeld veel aandacht en bezoekers trekken." Bezoekers kunnen vanaf 22 augustus online kaarten bestellen. De tentoonstelling is te zien van 5 oktober 2018 tot en met 6 januari 2019.