"Laten we gaan voor een proefdiervrije wereld"

Na 23 jaar neemt Marja Zuidgeest afscheid van Stichting Proefdiervrij. Hoe kijkt zij terug op haar tijd als directeur van de stichting? Wat heeft ze met haar stichting bereikt de afgelopen jaren? En hoe ziet Debby Weijers, haar opvolgster, de toekomst? Bestaat de stichting over een paar jaar nog wel? We reisden af naar Den Haag voor een dubbelinterview met deze bevlogen vrouwen.

Marja, je bent vanaf 1994 directeur geweest van Stichting Proefdiervrij. Welk moment zal je altijd bijblijven?

“Wat voor mij echt een mijlpaal is, was dat er in 2013 een verbod kwam op diergeteste cosmetica. In het begin van de jaren negentig is er vanuit een Engelse collega-organisatie een Europese campagne gestart om dat verbod op diergeteste cosmetica voor elkaar te krijgen. Daar zijn wij, en een heleboel andere dierenbeschermingsclubs in Europa, bij aangehaakt. Het werkte goed om de krachten te bundelen. Het was fantastisch toen het verbod er uiteindelijk kwam!”

Had je nog dingen anders wilen doen?

“Ik ben niet zo’n terugkijker. Dingen hebben hun tijd nodig. Proefdiervrij is een redelijk compacte organisatie die met een heel gevoelig onderwerp bezig is. Ik heb het altijd belangrijk gevonden om mensen mee te krijgen. Dat is een kwestie van frappez toujours. Op een gegeven moment merk je dat er dan toch deuren opengaan. Daarnaast heb ik de tijdsgeest positief zien veranderen. Het issue dierproeven leefde altijd al onder de Nederlandse bevolking, veel mensen hadden zoiets van: dat moet toch eigenlijk niet kunnen. Maar in 1994 was er zeker vanuit de wetenschap ook het idee: ‘het is wel hartstikke zielig, maar dierproeven zijn nou eenmaal nodig voor de mensheid in het algemeen en de wetenschap in het bijzonder.’ Dat is nu echt aan het kantelen. Gelukkig zien veel wetenschappers nu ook het belang van proefdiervrije concepten.”

“Ook onze leden zijn veranderd. De harde kern van dierenactivisten vinden ons softies, dus die sluiten zich niet meer bij ons aan. Ze vinden dat we de barricaden op moeten. Ik heb daar nooit echt in geloofd. Ik geloof dat we meer bereiken als we de dialoog aangaan en zorgen dat er humane modellen komen. Je vangt meer vliegen met stroop dan met azijn. Mijn doel is om wetenschappers te mobiliseren en dat bereik je niet door je vast te ketenen.”

Jullie werken op verschillende fronten samen met de Universiteit Utrecht. Denk bijvoorbeeld aan het Dierdonorcodicil dat in 2010 gelanceerd werd, het subsidiëren van het vervaardigen van een aantal plastinaten voor het onderwijs en het verzorgen van een onderdeel van de cursus Proefdierkunde. Ook werken jullie samen met het Hubrecht Instituut aan The Living Biobank en jullie financieren voor een dag in de week de leerstoel van prof. Piersma. Een mooie samenwerking, maar ondertussen maken we als Universiteit Utrecht ook nog gebruik van proefdieren.

Hoe is dat voor jullie?

Marja: “We kijken vooral naar de positieve kanten. Met kleine stapjes kom je er ook. Er gebeuren zoveel mooie dingen. In Utrecht is de insteek bij Diergeneeskunde en ook bij Geneeskunde aan het veranderen. Dat is een mooie ontwikkeling. Bij steeds  meer wetenschappers verandert de mindset. Er staan steeds meer wetenschappers op die denken ‘die dierproef is ook maar een model en dat is misschien niet het beste model’. En natuurlijk is het af en toe vechten tegen de bierkaai, maar er staan genoeg mensen open voor innovaties.”

Proefdiervrij zet zich in voor de toekomst voor een toekomst zonderproefdieren. Bestaat deze stichting over twintig jaar nog?

In koor: “Hopelijk niet!” Marja Zuidgeest: “Het zou natuurlijk mooi zijn als er een moment komt dat we onszelf kunnen opheffen. En ik denk dat dat best weleens hard zou kunnen gaan. Aan de ene kant horen we dat steeds meer wetenschappers tegen de grenzen van de dierproeven aanlopen. Denk aan voorspelbaarheid, het nut van de dierproef en veiligheid. Aan de andere kant zie je dat we nu voor mensen ontwikkelen, kun je ook goed voor dieren ontwikkelen. Dit kan leiden tot een enorme vermindering van dierproeven. De wetenschap is nu nog vooral gericht op humane modellen en humane cellen. Ook geld zou geen obstakel hoeven zijn. De ontwikkeling van proefdiervrije innovaties kan heel duur zijn, duurder dan een proefdier, maar op lange termijn is het wat betreft model goedkoper. Proefdieren worden immers steeds duurder vanwege bijvoorbeeld de strenge eisen aan huisvesting. Laten we de lat hoog leggen en gaan voor een proefdiervrije wereld!”

Kan de Universiteit Utrecht op het gebied van proefdiergebruik nog wat veranderen? En hoe zit dat met andere universiteiten?  

“We zijn heel blij met de samenwerking met de Universiteit Utrecht om de ontwikkeling en implementatie van proefdiervrije methoden te stimuleren”, aldus Zuidgeest. Debby Weijers vult aan: “Op het gebied van onderwijs zie ik nog wel mogelijkheden. Zo zou het mooi zijn als er nog meer onderwijs wordt gegeven over het ontwikkelen van proefdiervrije innovaties.” Zuidgeest: “Een idee zou nog zijn om in de personeelsbeoordelingen mee te nemen in hoeverre onderzoekers nieuwsgierig zijn naar nieuwe technologieën. Staan ze daar voor open? Wat doen ze er al aan?”

Ik heb de tijdsgeest positief zien veranderen

Wat zijn de randvoorwaarden waarin we nog met proefdieren mogen werken?

“Wij stellen geen randvoorwaarden waarin er met proefdieren wordt gewerkt, want we zijn tegen het gebruik van proefdieren. We zijn dus ook niet bezig met het welzijn van de proefdieren. We zijn bezig met de innovaties. We financieren dan ook alleen maar onderzoek waarbij geen proefdieren gebruikt worden”, aldus Zuidgeest.

In het nieuwe regeerakkoord staat niks over proefdiergebuik. Komt er een beleid om proefdiervrije innovatie daadwerkelijke te stimuleren?

“De toenmalige staatssecretaris van Economische Zaken, Martijn van Dam, sprak in 2016 uit dat Nederland in 2025 koploper moet zijn in proefdiervrije innovatie. Wij staan daar natuurlijk helemaal achter! Op dit moment zijn we met verschillende partijen keihard aan het werk met de Transitie Proefdiervrije innovatie. Martijn van Dam heeft een kerngroep gevormd met daarin onder andere het RIVM, ZonMw, de KNAW en het Nationaal Comité advies dierproevenbeleid (NCad). Het is de bedoeling dat deze kerngroep met concrete, ambitieuze en haalbare doelstellingen komt. Gelukkig ziet de huidige minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Carola Schouten, ook het belang van dit onderwerp. Proefdiervrij wil zich vooral concentreren op samenwerking met wetenschappers die humane modellen ontwikkelen. Onze ambitie is om die samenwerking verder uit te breiden. In de ontwikkeling van humane modellen zit zoveel potentie. In het verbieden of lastiger maken van het uitvoeren van dierproeven ligt op dit moment niet de oplossing. Maar de positieve energie die voortkomt uit de huidige samenwerkingen leidt nu tot de mooiste initiatieven”, aldus Zuidgeest.

Debby, sinds 1 januari sta jij aan het hoofd van de stichting. Welke dingen ga je anders doen?

“Alles! Haha, nee hoor! Over het algemeen blijf ik de weg behandelen zoals Marja die ingeslagen is. Ik ben overtuigd dat dit de goede weg is. Ik heb natuurlijk wel wat nieuwe ideeën. Zo zou ik graag op internationaal vlak nog meer willen bereiken. We hebben in Nederland een mooi netwerk opgebouwd, maar we zijn er nu wel aan toe om over de grenzen te kijken. Ik heb zin om ook buiten Nederland meer impact te creëren.”

Debby, je stopt met het geven van onderwijs. Ga je het missen?

“Ja, dat vind ik wel echt jammer. Vooral het discussiëren met de studenten vond ik erg interessant. Als zo’n discussie voor studenten een eyeopener kan zijn, heb ik mijn doel bereikt. Maar ook de verschillende achtergronden van studenten hebben mij gefascineerd. Je ziet bijvoorbeeld een groot verschil tussen Nederlandse en internationale studenten. In het buitenland wordt er toch vaak anders naar dieren gekeken. Ik heb een keer een discussie gehad met een buitenlandse student die in emotioneel opzicht totaal geen verschil voelde tussen een muis en een aap. Bizar! In Nederland is het welzijn van proefdieren echt goed geregeld. Vraag is natuurlijk of je proefdieren moet gebruiken en dan zeg ik nee, want wij zijn tegen proefdiergebruik. Maar als je het dan toch over het dierwelzijn hebt dan hebben we het in Nederland goed voor elkaar.”

Marja, wat zou je nog aan Debby willen meegeven?

“Blijf rebels en zoek de grenzen op. Ik vind het onze taak om iedereen te mobiliseren, om net een stapje harder te werken en om er tegenaan te gaan. En dan niet door te demonstreren, maar door in gesprek te gaan. Je moet wel echt een dikke huid hebben voor deze functie. Het is niet altijd even gemakkelijk om de wetenschap te overtuigen van het belang van humane en proefdiervrije concepten. Maar we blijven doorgaan!”

Over Proefdiervrij

Proefdiervrij zet zich in voor een toekomst zonder proefdieren en ziet zichzelf als de motor achter de ontwikkeling van proefdiervrij onderzoek. Dit doet zij door middel van het bundelen van krachten met partners uit de wetenschap,politiek, bedrijfsleven en maatschappij.

Vetscience

Dit interview is verschenen in de Vetscience van maart 2018, het nieuwe relatiemagazine van Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht.