Houd jij je aan de regels? En bepaal je dat zelf of word je -ongemerkt- ook beïnvloed door collega’s?

Op de werkvloer gelden regels, maar collega’s geven aan hoe ze die in de praktijk brengen. In hoeverre heeft zo’n heersende sociale norm binnen een organisatie invloed op het al dan niet naleven van de regels? En zijn mensen zich daar ook van bewust? Sociaal psychologen aan de Universiteit Utrecht Félice van Nunspeet en Naomi Ellemers onderzochten deze vraag. Hun bevindingen zijn 28 oktober verschenen in het rapport Alarmbellen in het brein?. Van Nunspeet: “We hebben niet alleen onderzocht in welke mate mensen zeggen dat ze het naleven van regels belangrijk vinden. We hebben met EEG ook hun hersenactiviteit gemeten, zodat we kunnen zien hoe mensen denken op het moment dat ze de regels naleven of overtreden.”

Stel: je bent in dienst bij een organisatie waar gewerkt wordt met privégegevens van burgers. Met die privégegevens moet uiterst zorgvuldig worden omgegaan. In de trein naar huis wil je nog wat werken aan de documenten met die privégegevens. Maar je weet: je werkgever wil niet dat zulke documenten mee naar huis gaan. Een collega ziet je worsteling en zegt: “Joh, neem mee. Niemand die daar weet van heeft.”

Zo doen we dat hier

In bovenstaand voorbeeld heerst er een losse sociale norm op de werkvloer: regelnaleving is niet zo belangrijk. Van Nunspeet en Ellemers hebben zowel deze losse als een strikte sociale norm, waarin naleving van de regels wél prioriteit heeft, in hun experiment met elkaar vergeleken. De sociaal psychologen situeerden de ene helft van hun deelnemers in een omgeving waar de norm los was, de andere helft kreeg te maken met een strikte norm.

Mentale schouderklopjes

Onderzoeksdeelnemers werkten aan een veeleisende taak, waarbij ze in korte tijd veel beslissingen moesten nemen en zich steeds aan de regels moesten houden. In deze situatie keken de onderzoekers of er bij degenen die onder een strikte norm werkten eerder ‘alarmbellen afgingen’ in het brein als zij de regels overtraden. Uit de analyse van de hersenactiviteit blijkt dit niet het geval. Van Nunspeet: “Wat we wel zien: er is meer hersenactiviteit onder de deelnemers die werken onder de losse norm, als het hun lukt om wél de regels na te leven. Dit duidt erop dat een norm die naleving ondermijnt ervoor zorgt dat het brein vooral ‘mentale schouderklopjes’ uitdeelt wanneer het mensen in een lastige situatie wel lukt zich volgens de regels te gedragen.”

In een aanvullend experiment hebben de onderzoekers gekeken naar de thuiswerksituatie, zoals geldend in tijden van corona.

Ondermijnen

Van Nunspeet wijst erop dat het niet voldoende is werknemers uit te leggen wat de regels zijn. Organisaties moeten ook alert zijn op de sociale normen die heersen onder medewerkers. Vooral sociale normen die regelnaleving ondermijnen. “Want bij een losse norm, waarbij regelnaleving van ondergeschikt belang is, zijn mensen vooral tevreden over de keren dat het lukt zich wel aan de regels te houden. Terwijl een werkgever wellicht liever ziet dat zij zich zorgen maken wanneer ze de regels overtreden.” 

Thuiswerken

In een aanvullend experiment hebben de Utrechtse onderzoekers gekeken naar de thuiswerksituatie, zoals geldend in tijden van corona. Van Nunspeet: “We zien daarbij dat de invloed van een heersende sociale norm omtrent regelnaleving verder gaat dan de fysieke werkvloer. Net als op de bedrijfslocatie zien we dat een losse norm er ook bij medewerkers die thuiswerken voor zorgt dat zij zeggen naleving minder belangrijk te vinden.”

Félice van Nunspeet sprak over het rapport tijdens het congres 'Handhaving en Gedrag' (video).