Hoogte verdrinkende Mekongdelta decennialang verkeerd ingeschat

Onderzoek naar bodemdaling brengt ander probleem aan het licht

De delta van de Mekong in Vietnam is een laag gebied met rijstvelden, doorsneden door rivierarmen. Bodemdaling en zeespiegelstijging dreigen grote stukken van de delta in de komende eeuw te verdrinken. Die dreiging blijkt nu zelfs nog veel groter dan men dacht: gemiddeld ligt de delta slechts zo'n 80 centimeter boven lokaal zeeniveau, ongeveer twee meter lager dan internationale onderzoekers voorheen rapporteerden. Dat ontdekte fysisch-geograaf Philip Minderhoud (Universiteit Utrecht en onderzoeksinstituut Deltares). De oorzaak van dit grote verschil? Verkeerde aannames, gekoppeld aan politieke beslissingen. 'Het maakt gerelateerde problemen als verzilting en overstroming nóg urgenter voor de 18 miljoen bewoners van de delta.' Over zijn ontdekking publiceert hij deze maand in het gezaghebbende tijdschrift Nature Communications.

Toen Philip Minderhoud onderzoek deed naar bodemdaling in Vietnam vermoedde hij al snel dat er iets niet klopte. 'Ik zag rare patronen op een veelgebruikte satellietkaart: strepen die dwars op rivierbeddingen liepen. Dat konden geen hoogtelijnen zijn, want dan zouden ze in de richting van het water moeten lopen.' De strepen waren altijd toegeschreven aan 'ruis op de lijn' bij de satellietwaarnemingen, maar Minderhoud kwam dezelfde fouten tegen in andere kaarten. Overstromingsrisicokaarten gemaakt op basis van deze satellietwaarnemingen correspondeerden bijvoorbeeld niet met de realiteit: volgens de kaarten hadden juist andere gebieden moeten onderlopen. De hoogtedata strookten ook niet met zijn eigen waarnemingen: 'Ik zag bijvoorbeeld wegen die maar net iets hoger lagen dan water dat in open verbinding staat met de zee, terwijl ze volgens de kaarten stukken hoger moesten liggen.'

  • Abandoned protruding groundwater well in sinking Mekong Delta
Bodemdaling in de Mekongdelta. Een oude pomp, niet meer in gebruik, die inmiddels boven de grond uitsteekt. Met zijn rechterhand geeft Minderhoud de hoogte van de delta aan op het moment dat de pomp werd geïnstalleerd. Klik voor een grotere foto.

IJkpunt

Nu was al bekend dat hoogtegegevens uit satellietmetingen niet altijd even nauwkeurig zijn. 'Je moet rekening houden met een onzekerheid van minimaal enkele meters.' In het geval van de Mekongdelta bleek de kwestie van het juiste ijkpunt de echte boosdoener. ‘Bij hoogtemetingen ga je altijd uit van een vooraf afgesproken nulpunt. De aarde is namelijk niet mooi bolvormig en het water staat ook niet overal even hoog: door bijvoorbeeld de aanwezigheid van grote landmassa's wordt er door de zwaartekracht op sommige plekken minder hard of juist harder “getrokken” aan het water. Alleen wanneer het ijkpunt samenvalt met de zeespiegel ter plekke kun je een hoogte relateren aan die zeespiegel, maar dat is lang niet altijd het geval.’ Tot voor kort waren de enige internationale beschikbare hoogtegegevens van de Mekongdelta afkomstig van satellieten. Op basis van deze gegevens werd de gemiddelde hoogte van de delta bepaald op zo'n 2,6 tot 3,3 meter. ‘Maar het ijkpunt van de satelliethoogtemodellen ligt dus niet gelijk met het lokale zeeniveau.’

Satellietbeeld van de Mekong delta in Vietnam in Zuidoost-Azië. Bronnen: ESRI, DigitalGlobe, GeoEye, Earthstar Geographics, CNES/Airbus DS, USDA, USGS, AeroGRID, IGN, en de GIS User Community. Klik voor een grotere afbeelding.

Militair geheim

De kwaliteit van het Earth Gravitational Model, een wereldwijd beschikbaar satelliethoogtemodel, is voor Westerse landen beter dan voor een land als Vietnam. ‘Simpelweg omdat er voor Westerse landen meer meetgegevens beschikbaar zijn.’ Geodeten (onderzoekers die zich bezighouden met de bepaling van de vorm en de afmetingen van het aardoppervlak) weten al lang dat er grote verschillen kunnen zitten tussen dit gravitatiemodel en het lokale zeeniveau.‘Maar blijkbaar realiseren delta-onderzoekers zich dit onvoldoende, of zijn de juiste data niet verkrijgbaar. Je gaat uit van de best beschikbare gegevens, in dit geval satellietwaarnemingen, waarbij aangenomen werd dat de hoogte ten opzichte van het gravitatiemodel ook de hoogte boven lokaal zeeniveau is. En dat blijkt dus niet te kloppen. Ook de Vietnamezen wisten al lang van het grote verschil tussen Westerse kaarten en hun eigen gegevens, maar hun gedetailleerde hoogtegegevens zijn militair geheim, dus welke buitenlander had het dan moeten opvallen?’

Peil van Hanoi

Minderhoud ontwikkelde een nieuw hoogtemodel en kon daarbij gebruik maken van hoogtegegevens die tot voor kort alleen voor de Vietnamese overheid beschikbaar waren. 'Dat zijn geen satellietgegevens maar nauwkeurige hoogtedata verkregen uit metingen in het veld. Toch moest ik ook hier voorzichtig zijn. Nergens was bijvoorbeeld bijgehouden wanneer die metingen waren verricht. Gaven ze dus wel de actuele situatie weer? De Mekongdelta is immers al jarenlang aan het verzakken.' Bovendien zag Minderhoud ook hier weer een mogelijke structurele fout: 'De hoogtegegevens van de Mekongdelta waren gerelateerd aan het gemiddelde peil van de zee bij Hanoi als nulpunt, maar die stad ligt tweeduizend kilometer naar het noorden. Het is niet duidelijk of daar misschien een ander referentiepunt geldt, en of de Vietnamese landmeters daarmee rekening hadden gehouden. Bovendien is de zeespiegel in de afgelopen decennia ook nog gestegen, en ligt dat nulpunt dus inmiddels al onder zeeniveau.’

Hoogtekaarten Mekong
Links: hoogtekaart van de Mekongdelta gebaseerd op het zgn. SRTM-model (gemiddelde hoogte: 2,6 meter). Rechts: hoogtekaart volgens het nieuwe model van Minderhoud (gemiddelde hoogte: 0,82 meter).

Geen definitieve kaart

‘Ook ik heb niet de definitieve hoogtekaart van de Mekongdelta getekend’, beklemtoont Minderhoud. ‘Ik wil met dit onderzoek laten zien wat er gebeurt wanneer je niet goed nadenkt over het referentiepunt, wanneer landen geen openheid van zaken geven of wanneer wetenschappelijke disciplines te weinig samenwerken.’ Met soms verstrekkende gevolgen, want instanties als de Wereldbank nemen investeringsbeslissingen op basis van die onnauwkeurige modellen. ‘En dit speelt niet alleen in de Mekongdelta, maar mogelijk ook elders op de wereld.'

Voor de Vietnamezen betekent dit allemaal dat ze het beleid in de Mekongdelta moeten bijstellen. 'Want wat ze in Hanoi niet wisten, was dat de situatie per provincie ook nog eens dramatisch blijkt te verschillen. Neem Hậu Giang, volgens het ene model een van de hoogste provincies binnen de delta met gemiddeld 3,4 meter, maar uit de nieuwste gegevens blijkt het de laagste provincie te zijn: slechts 38 centimeter boven zeeniveau!'

Publicatie

P.S.J. Minderhoud, L. Coumou, G. Erkens, H. Middelkoop, E. Stouthamer, 'Mekong delta much lower than previously assumed in sea-level rise impact assessments', Nature Communications 10, 2019

Dit onderzoek is gerealiseerd in het kader van de hub 'Water, Climate & Future Deltas' van het strategisch thema 'Pathways to Sustainability' van de Universiteit Utrecht, en het project 'Rise and Fall', als onderdeel van het NWO-programma Urbanising Deltas of the World.