Hoe snel steeg de zeespiegel na de laatste ijstijd?
Dankzij een unieke dataset uit de bodem van de Noordzee kunnen we de zeespiegelstijging van vlak na de laatste ijstijd aanzienlijk nauwkeuriger in kaart brengen. In die periode, vanaf 11.700 jaar geleden, steeg de zeespiegel in een snel tempo door de opwarming van de aarde en het smelten van de enorme ijskappen die toen grote delen van Noord-Amerika en Noord-Europa bedekten. Iedere eeuw weer stond het waterpeil een meter of wat hoger. Uit die geschiedenis kunnen we belangrijke lessen trekken: voor het begrijpen van snel smeltende ijskappen bij opwarming destijds, en daarmee ook voor het testen van modellen die moeten beschrijven hoe een toekomstige zeespiegelstijging zich zal voltrekken. De gegevens uit de Noordzeebodem zijn verzameld door een groep onderzoekers instituten in binnen- en buitenland, waaronder Deltares, Universiteit Utrecht, NIOZ en TNO Geologische Dienst Nederland. De resultaten zijn vandaag gepubliceerd in het gerenommeerde vaktijdschrift Nature.
Tot nu toe was niet echt duidelijk hoe sterk en hoe snel de zeespiegelstijging destijds was, vanwege een gebrek aan goede geologische gegevens voor het eerste deel van het Holoceen (het geologische tijdvak dat volgde op de laatste ijstijd en waarin we ook nu nog leven). Daarom verzamelden onderzoekers van Deltares, Universiteit Utrecht, TNO, TU Delft, NIOZ, Wageningen University& Research, Universiteit van Amsterdam en Duitse en Engelse instituten een zeer uitgebreide hoeveelheid gegevens uit de bodem van de Noordzee. Daarmee is het nu dus gelukt aanzienlijk nauwkeuriger schattingen te maken van de zeespiegelstijging in het Vroeg-Holoceen. Marc Hijma, geoloog bij Deltares en hoofdauteur van het onderzoek: “Met de nieuwe unieke gegevens kunnen we nu de wisselwerking tussen ijskappen, klimaat en zeespiegelstand beter begrijpen, zodat we ons beter kunnen voorbereiden op de gevolgen van de huidige klimaatverandering.”
Ik durf nu wel te zeggen dat we het verdrinken van de Noordzee over het hele offshore gebied goed begrijpen.
Wereldwijde zeespiegelstijging in jongste 11.000 jaar: 38 meter
Een andere naam voor de Noordzee in het Vroeg-Holoceen is Doggerland. Het gebied lag toen namelijk droog aangezien de zeespiegel veel lager stond. Naarmate de zeespiegel steeg, verdronk Doggerland. Dat ging in etappes: op het land werd eerst veenmoeras gevormd dat daarna bedekt werd met getijdemodder en zeebodem-schelpenzand. Door de veenlagen uit dit gebied aan te boren en te analyseren en dateren, en vervolgens modelleringstechnieken toe te passen op hele series van zulke waarnemingen, toonden de onderzoekers aan dat er in het vroege Holoceen twee grote fasen van echt snelle wereldwijde zeespiegelstijging optraden, piekend op snelheden van net iets meer dan 1 meter per eeuw. Ter vergelijking: de huidige snelheid van zeespiegelstijging in Nederland is ongeveer 3 mm per jaar, het equivalent van 30 centimeter per eeuw, en zal naar verwachting toenemen. Ook de totale hoeveelheid wereldwijde zeespiegel werd becijferd. Tussen 11.000 en 3.000 jaar geleden was dat zo’n 38 meter. Directe vaststelling van dat getal met één soort gegevens uit één gebied was nog niet eerder mogelijk; eerdere reconstructies liepen nogal uiteen.
Tekst gaat verder onder afbeelding
Beter begrip van de zeespiegelstijging
Gezien de huidige stijging van de broeikasgasconcentraties voorzien klimaatmodellen dat de zeespiegel tegen 2300 een tot enkele meters zal zijn gestegen. Bij sommige toekomstscenario’s gaat dat met snelheden van meer dan 1 meter per eeuw, vergelijkbaar snel als in het Vroeg-Holoceen. Deze periode, met de verdrinking van Doggerland, biedt dus belangrijk vergelijkingsmateriaal voor wetenschappers, beleidsmakers en de samenleving over de schaal van de gevolgen van zeespiegelstijging, in verleden en toekomst.
Verschillen toen en nu
Een belangrijk verschil met het vroeg-Holoceen is dat de gevolgen van zeespiegelstijging vandaag de dag en in de toekomst veel groter zijn. Dit komt door een enorm toegenomen bevolking en de huidige aanwezigheid van infrastructuur, steden en economische activiteit.
Tekst gaat verder onder afbeelding
Oude gegevens niet weggegooid
De Utrechtse bijdrage aan het onderzoek werd geleverd door fysisch-geograaf Kim Cohen, kenner van de veranderingen in het landschap van Noordwest-Europa gedurende de laatste 2,5 miljoen jaar. Met gepaste trots wijst hij op de zorgvuldigheid waarmee hij en zijn collega’s zijn omgegaan met de veendateringen uit de zeebodem. “Dat betekent dat we de gegevens uit de Noordzeebodem die van 1960 tot 2000 zijn verzameld niet hebben weggegooid en simpelweg vervangen door de ‘betere, nieuwere’ van onszelf, maar dat we van begin af aan hebben voorgestaan die nieuwe gegevens ook te gebruiken om vast te stellen welke van de oude gegevens overeind blijven staan.”
Zorgvuldig opgewerkt bouwwerk
De oudere gegevens waren afkomstig van allerlei willekeurige locaties: toevalstreffers uit losse boringen. Daarentegen hanteerde de onderzoekers bij het verzamelen van de nieuwe gegevens een strategische aanpak: met seismiek spoorden ze locaties met veenlagen tegen oude beekdalhellingen op en daar namen ze dan meteen een serie boorkernen, zodat een cluster datapunten vlak bij elkaar werd verzameld. “Uit veel gebieden konden we losse oude punten nu op kwaliteit filteren: waar ze tussen de series nieuwe punten vallen - dat is goed, die blijven in de lijst - en waar ze dat juist niet doen - dan vertrouwen we de oude niet, die vallen af.” De totale dataset voor het gebied is zodoende een zorgvuldig opgewerkt bouwwerk geworden, langs de meetlat van internationale protocollen. “We hebben ook van langer geleden verzamelde punten de diepte-onnauwkeurigheid heel systematisch behandeld, op dezelfde wijze als voor onze nieuwe metingen. En omdat we de data-punten als series bekeken, konden we voor veel van de punten die al voor 2000 verzameld waren, ook de ouderdomsbepaling van toen nog wat aanscherpen. Dat heeft allemaal geholpen het eindresultaat over wereldwijde zeespiegelgeschiedenis een stuk nauwkeuriger dan voorheen te krijgen."
Open access en vele toepassingen
De dataset bij het artikel, beide open access gepubliceerd, ontsluit dus zowel van nieuwe als van de oude gegevens, keurig opgelijnd, alle informatie die relevant is voor het verdrinken van de Noordzee. “Ik durf nu wel te zeggen dat we het verdrinken van de Noordzee over het hele offshore gebied goed begrijpen. Eerst snapten we het goed vanaf 8.000 jaar, toen de kustlijn dicht bij Nederland was aangekomen. Nu hebben we dat kunnen uitbreiden tot 11.000 jaar geleden toen de kustlijn nog ver weg lag, voorbij de Doggerbank. Van Doggerland naar Nederland als een continuüm, dus. We kunnen dit nu ook gaan gebruiken in kust- en zeeonderzoek voor Nederland. Denk bijvoorbeeld aan het verder uitkarteren van het verdwijnen van Doggerland. Ook kun je met onze informatie beter onderzoeken hoe en wanneer de Waddeneilanden nu precies ontstaan zijn. Of uitzoeken hoe hard Nederland en de Noordzeebodem van nature wegzakken, vroeger nog sneller dan tegenwoordig. Dan wordt meteen ook duidelijk wat nu precies de bijdrage is van menselijk handelen: denk aan de bodemdaling in het Groene Hart of aan de hedendaagse zeespiegelstijging.”
Samenwerking
Cohen benadrukt ook de internationale samenwerking. “Allereerst hebben we Duits en Nederlands onderzoek op zee kunnen verenigen. En ook de modellering van zeespiegel en de bodembeweging als gevolg van de verdwenen Europese ijskappen die in de analysestappen superbelangrijk was, was het resultaat van internationale samenwerking met inbreng van Engelse, Duitse en Nederlandse onderzoekers. Dat is allemaal gegroeid als een spontaan initiatief en uit persoonlijke en institutionele contacten van de auteurs, in goede samenwerking in verschillende stappen over een periode van een jaar of acht. Maar boorkernen zetten op de Noordzee is sowieso bottom-up onderzoek, natuurlijk.”
Artikel
Marc P. Hijma, Sarah L. Bradley, Kim M. Cohen et al., ‘Global sea-level rise in the early Holocene revealed from North Sea peats’, Nature, https://doi.org/10.1038/s41586-025-08769-7
Enkele andere recente publicaties over de zeespiegel in het Noordzeegebied:
de Wit, K., Cohen, K. M., & Van de Wal, R. S. W. (2025). HOLSEA-NL: a Holocene water level and sea level indicator dataset for the Netherlands. Earth System Science Data, 17, 545–577. https://doi.org/10.5194/essd-17-545-2025
Hoebe, P. W., Cohen, K. M., Busschers, F. S., van Heteren, S., & Peeters, J. H. M. (2024). Early Holocene inundation of Doggerland and its impact on hunter-gatherers: An inundation model and dates-as-data approach. Quaternary International, 694, 26-50. https://doi.org/10.1016/j.quaint.2024.05.006
[NEDERLANDS] Amkreutz, L. W. S. W., Cohen, K. M., Hijma, M. P., & Ode, O. (2021). Verdrinkend land in kaart. In L. Amkreutz, & S. van der Vaart-Verschoof (Eds.), Doggerland: Verdwenen wereld in de Noordzee (pp. 33-37). Sidestone Press. https://www.sidestone.com/books/doggerland-verdwenen-wereld-in-de-noordzee
Hijma, M. P., & Cohen, K. M. (2019). Holocene sea-level database for the Rhine-Meuse Delta, The Netherlands: implications for the pre-8.2 ka sea-level jump. Quaternary Science Reviews, 214, 68-86. https://doi.org/10.1016/j.quascirev.2019.05.001
Vermeersen, B. L. A., Slangen, A. B. A., Gerkema, T., Baart, F., Cohen, K. M., Dangendorf, S., Duran-Matute, M., Frederikse, T., Grinsted, A., Hijma, M. P., Jevrejeva, S., Kiden, P., Kleinherenbrink, M., Meijles, E. W., Palmer, M. D., Rietbroek, R., Riva, R. E. M., Schulz, E., Slobbe, D. C., ... Van Der Wegen, M. (2018). Sea-level change in the Dutch Wadden Sea. Geologie en Mijnbouw/Netherlands Journal of Geosciences, 97(3), 79-127. https://doi.org/10.1017/njg.2018.7
Hijma, M. P., & Cohen, K. M. (2010). Timing and magnitude of the sea-level jump preluding the 8,200 yr event. Geology, 38(3), 275-278. https://doi.org/10.1130/G30439.1